Keldur á Rangárvöllum - Þríhyrningur til hægri

Keldur á Rangárvöllum

Laugardaginn 29. júlí reit Sigurður Sigurðarson minningargrein um frænku sína, Guðrúnu P. Helgadóttur, fyrrum skólastjóra Kvennaskólans í Reykjavík. Í þeirri grein lýsti hann Keldum og umhverfi þeirra - og féllst nokkru síðar á að sú lýsing fengi að birtast í GÓPfréttum. Sjá einnig hér minningarorðin í heild.  

Þar bjuggu þá afi minn og amma,
Skúli Guðmundsson, Brynjólfssonar frá Keldum
og Svanborg Lýðsdóttir,
Guðmundssonar frá Hlíð í Gnúpverjahreppi.

Skálinn er eitt elsta hús landsins frá 12 öld og austur af honum í röð: skemmur tvær, smiðja og hjallur, en stóra fjárréttin og önnur útihús austar. Fram af þessum húsum er kirkjan, bændakirkja, sem Guðmundur Brynjólfsson langafi okkar Guðrúnar lét byggja 1838 og síðar endurbyggja 1875. Hann bjó þar í hálfa öld og Skúli sonur hans önnur 50 ár eftir hann til 1946.

Árið 1932 voru menn að grafa fyrir safnþró í varpanum. Allt í einu hurfu þeir ofan í jörðina og höfðu þar með fundið leynigöng, sem enginn vissi af, frá skálanum gamla niður að læk.

Framan við varpann er bæjarlækurinn, vatnsmikill og straumþungur, en þó með spegilsléttar lygnur og fram af honum eru formhrein lambhúsin, sem Jón bróðir Skúla, síðar bóndi á Ægisíðu byggði 1895.

Vatnsdalsfjall með Hádegishnauk í hásuðri, austar er Þríhyrningur, frábær útsýnisstaður með tinda og skörð, sem minna á varðturn. Þar fólst Flosi frá Svínafelli með liði sínu í 3 daga eftir Njálsbrennu og fylgdist með leitinni að brennumönnum. Skúli Guðmundsson bóndi kallaði Þríhyrning fegurstan fjalla í heimi. Við rætur Þríhyrnings er Reynifellsalda. Austan Þríhyrnings er Þjófafoss. Þar földu sig þjófar tveir, sem síðar voru hengdir á Þingskálum. Í austri eru Tindafjöll og Vatnafjöll og í landnorðri fjalladrottningin Hekla, Tryppafjöll, Geldingafjöll og Selsundsfjall. Þar vestur af eru Bjólfell og Búrfell, þar sem systurnar bjuggu er veiða vildu og sjóða Gissur á Lækjarbotnum.

Knafahólar eru í norðri. Þar var Gunnari á Hlíðarenda og bræðrum hans Kolskeggi og Hirti gerð fyrirsát, en nokkurn veg þaðan til suðausturs við Rangá er Gunnarssteinn, þar sem þeir vörðust og hröktu á brott ofurefli fjandmanna sinna en Hjörtur féll þar, bróðir Gunnars, sem reiddi hann heim á skildi sínum. Síðar fannst beinhringur við Gunnarsstein, áletraður hjartarmynd.

Uppsprettan bólar við brekkurætur,
blátært er vatn og kalt,
veitir sárþyrstum svölun góða,
silfurlind gefur allt.
Hér áttu fjársjóð bóndi á bænum,
sem er betri en gullið valt.

Maríubrunnurinn

Maríubrunnurinn er upp af læknum lengst til hægri.
Músaðu á myndina til að sjá þær stórar - frá 14. febrúar 2008.

Vestan við bæjarhúsin, skammt suður af bæjartröðunum verður dálítil skál í brekkuna við Króktúnslæk, 5 metrar rúmir í þvermál hálfur þriðji meter að dýpt með lindarauga hringlaga í botni um 2 m í þvermál. Þetta er Maríubrunnur, heitinn eftir Maríu guðsmóður. Þar bóla upp ótal uppsprettur. Vatnið kemur undan hraunbrún á 25 metra dýpi er mér sagt.

Skúli Lýðsson, bóndi á Keldum, og greinarhöfundur,
Sigurður Sigurðarson, dýralæknir, eru systkinasynir.
Hér eru þeir að huga að Maríubrunninum.

Hér sést Króktúnslækurinn sem kemur undan brekkunni
við myllukofann. Lækurinn stendur nú svo hátt
að nærri rennur inn í Maríubrunninn - en þó ekki alveg.

Veröldin speglast í Maríbrunninum.

Í Maríubrunninn er ævinlega sótt vatn til barnaskírna á Keldum. Lindin er vígð af Guðmundi biskupi Arasyni góða, f. 1160, d. 1237. Vatnið er sagt heilsubætandi, bæði til inntöku og til að lauga augu sín.

Sigurður Sigurðarson dýralæknir