Forsíða GOPfrétta * *  
Húsvitjunarlisti 1870 - 1900 fyrir Péturshús og Ánanaust
Steinhús tengdafeðra eftir Jón Hálfdanarson

Vikar Pétursson tók grunninn saman.
GÓP setti upp og heldur við. 

Pétur Ólafur Gíslason
tómthúsmaður, útvegsbóndi og bæjarstjórnarmaður
í Ánanaustum í Reykjavík

f. 16. júlí 1831 í Reykjavík,
d. 19. september 1917 á Eyrarbakka.

Niðjamyndir og Niðjatré

Nokkur ævinnar ártöl

Hún var stór kona vexti og gerðarleg, skörungur mikill og stjórnsöm, enda þurfti hún á því að halda, því hún missti mann sinn frá sonum þeirra ungum og bjó eftir það mörg ár með dugnaði og rausn. Maður hennar 21. oktober 1830 var Gísli útvegsbóndi í Ánanaustum, f. 24. apríl 1802, d. 26. nóv. 1848, Ólafsson í Breiðholti, Magnússonar. Þegar Gísli kvæntist , hafði hann fengið búsetuleyfi hjá amtinu, enda átti hann ½ skip og íveruhús (Min. Rvíkur). Síðar hafði hann einnig grasnyt og búskap í Ánanaustum. Hólmfríður og Gísli áttu þrjá syni, og voru þeir þessir: Pétur, Kristján bóndi í Görðum, kona hans Kristjana Ólafsdóttir og Guðmundur, kona hans var Margrét Ásmundsdóttir skipasmiðs á Bjargi systir Vigdísar konu Péturs.
Apavatn í Grímsnesi 1953 Guðni Jónsson.

Niðjatré frá Gísla og Hólmfríði

Sagt er, að Hólmfríði í Ánanaustum hafi dreymt, þá er hún gekk með Pétur, að til hennar kæmi útlendur sjómaður og bæði hana að lofa sér að vera. Kvaðst hann heita Pétur Ólafur, og þótti Hólmfríði sem hann hefði vitjað nafns. Pétur í Ánanaustum var merkur maður, forsjáll og framkvæmdasamur og lét margt gott af sér leiða. Sem dæmi um framtakssemi hans má geta þess, að hann byggði fyrsta íbúðarhús hér á landi úr steini árið 1874. Það er húsið 52 við Vesturgötu í Reykjavík. Hann gekkst fyrir því, að Reykjavíkurbær keypti jarðirnar Engey, Laugarnes og Rauðará og hann stofnaði Ekknasjóð Reykjavíkur árið 1890, samdi lög fyrir hann og var formaður hans í mörg ár.
Hver er maðurinn II, 151 og Apavatn í Grímsnesi.

Guðrún Pétursdóttir
er átti Jón Pálsson síðar bónda í Fljótstungu.

Niðjatré frá Guðrúnu og Jóni
Fljótstunguætt

Sjá einnig Steinhús tengdafeðra eftir Jón Hálfdanarson 2012.

Péturshús við Vesturgötu 52 í Reykjavík.
Ljósmynduð "málmrista" Petrínar Kristínar Jónsdóttur Jakobsson
dóttur Valgerðar Pétursdóttur - sennilega gerð á árabilinu 1930 - 40.
Hér vísa dyrnar að Vesturgötu eins og mun hafa verið þegar húsið var byggt.
Myndin er úr dánarbúi Petrínar. 

Á fyrri hluta 19. aldar bjó í Ánanaustum Gísli Ólafsson, er áður hafði verið vinnumaður hjá séra Árna Helgasyni í Breiðholti, vel metinn bóndi, faðir þeirra bræðra Péturs og Guðmundar, er síðar bjuggu í Ánanaustum, og Kristjáns í Görðum. Átti Pétur fyrst Vigdísi Ásmundsdóttur frá Stekkjarkoti á Kjalarnesi , en síðar Valgerði Ólafsdóttur, systur Ólafs dannebrogsmanns í Lækjarkoti. Pétur Gíslason lér síðar reisa sér steinshús allstórt fjær sjónum við Vesturgötu, er nú nefnist svo, og bjó þar upp frá því, unz hann á gamals aldri fluttist héðan til Gísla læknis sonar síns.
Þegar Reykjavík var fjórtán vetra, Reykjavík MCMXVI. bls. 109-110.

Vesturbær Hlíðarhúsa - þeirra Sigríðar Pétursdóttur og Torfa Þórðarsonar
Mæðgurnar Vigdís vinstra megin og Sigríður með svarta sjalið.

Bak við þessi hús, sem ég hefi nú lýst, stóðu leifar gömlu Hlíðarhúsabæjanna, Skálabærinn og Vesturbærinn, en nokkru neðar Norðurbærinn. ........... bjó vinafólk mitt í Vesturbænum, þau Torfi Þórðarson fiskimatsmaður frá Vigfúsarkoti og kona hans, Sigríður Pétursdóttir. Torfi var mesti eljumaður og féll aldrei verk úr hendi. Hann var mikill á velli eins og þeir Vigfúsarkotsbræður. Heldur var hann fáskiptinn og sáum við krakkarnir hann sjaldan, helst þegar hann kom heim úr vinnu. Sigríður kona hans, en hana kölluðum við krakkarnir alltaf Siggu í Vesturbænum, var meðalmaður á hæð, frekar holdug. Hún var síkát og rétti oft að okkur stóran kandísmola, sem var hið mesta sælgæti, einkum hellusykurinn. Stundum komum við inn í bæ og fengum kaffi og með því. Vesturbærinn var stafnbyggður með tveim stofuþiljum. Að vestan voru bæjardyr og innar af þeim eldhús, en að austan var snotur stofa og herbergi uppi á lofti. Sigríður í Vesturbænum var framúrskarandi þrifin og allan daginn var hún að sópa og nostra við bæinn sinn, ef aðrar annir komu ekki til.

Mæðgurnar Sigríður og Vigdís

Torfi Þórðarson

Sigríður Pétursdóttir og bærinn hennar voru í mínum augum ímynd hins elsta og besta í Vesturbænum. Þegar hún lést, fannst mér einhver sterkasta og ljúfasta máttarstoðin hafa brostið. Nokkrum árum eftir lát hennar var bærinn rifinn. Öllum þótti það leitt, því hann var til prýði og hefði víst mátt dytta að honum. Grænu torfþökin eru síst minna augnagaman en gráu „funkis“ kumbaldarnir, sem hróflað var upp hér um eitt skeið, þegar spilltur smekkur og erlendur uppskafningsháttur gengu í eina sæng saman almenningi til armæðu og skapraunar. – Það kom stundum fyrir, að aðkomukrakkar og óvitar skriðu upp á þakið hjá henni Siggu, en það þótti okkur nágrannakrökkunum hreinasta goðgá. Þó man ég eftir því, að mér varð það einu sinni á, að skríða upp á þak. Þá kom Sigga út og sagði reiðilega við mig: „Vertu ekki að skríða upp á bæinn minn, Hensi.“ Ég gerði það aldrei síðan. Þau Sigríður og Torfi áttu eina dóttur barna, Vigdísi, sem starfar við fatageymsluna á Alþingi.

Vigdís Pétursdóttir er átti 27. október 1894
Einar járnsmið og vegavinnuverkstjóra í Reykjavík
Finnsson á Meðalfelli í Kjós, prests á Reynivöllum.

Niðjatré frá Vigdísi og Einari

Sigurður Pétursson
verkfræðingur dáinn 5. október 1900,
kvæntist útlendri konu, áttu eitt barn, sem dó óskírt.

Kona hans var Karitas (1874 - 1950) Ólafsdóttir hreppstjóra í Mýrarhúsum á Seltjarnarnesi.
Sonur þeirra Sigurður Ólafsson 12. janúar 1901 kenndur við Kol og salt.
Ásgeir Magnússon lipra í Alliance var sonur Karitasar.

Niðjatré frá Ólafi og Karitas

Maður hennar 25. maí 1899 var Ólafur Theódórsson trésmiður í Reykjavík.

Ættartré frá Hólmfríði og Ólafi

Á þessari mynd (1925-35) snúa dyr enn að götunni.

Hér hafa dyrnar verið færðar (1940-50). Horft austur eftir Vesturgötunni
frá vegamótunum við Framnesveg.

Hér er gengið inn um austurgaflinn.
Á steini í vinstra horni má lesa Á.Ó. '41 (Árni Óla 1941)

B y g g i n g a r f r a m f a r i r
í Reykjavík eru sýnilegar ár frá ári, og mundu svo fremur, væri árferði betra. Í bæjarráðinu er óneitanlega töluverð «drift», stræti, brunnar, vegir og bæjarlýsing með strætalömpum er óðum að komast í hið laglegasta horf, og þótt þetta auki mjög svo gjöld bæjarbúa, þá er hvorttveggja, að slikar framkvæmdir til framfara og menntunar bænum eru óumflýjanlegar, enda dregur töluvert úr þyngslum bæjarins sú ráðstöfun, sem meir og meir er að komast á, að þeir af bæjarmönnum eru notaðir til fastrar vinnu fyrir bæinn, sem ella mundu verða miklu þyngri ómagar hans. Nú geta allír verkfærir fátæklingar eða miður reglusamir menn fengið vinnu og full laun, hvenær sem þeir þurfa eða vilja, og er þannig séð um — eins og sjálfsagt er — að þeir einir fái fátækrastyrk, sem sannir þurfamenn eru. Ættu sveitanefndir hvarvetna að breyta að dæmi Reykvíkinga í þeirri stjórnsemisviðleitni. Siðan herra E. Egilson réðst í kalknámið í Esjunni og þeir konsúll Smith komu upp kalkbrennslunni, hafa menn þegar tekið að skilja hve ómetanlegur hagur — auk fegurðarinnar — er að byggja steinnám, og stöku menn teknir að gjöra það. Sá fyrsti hér i miðjum bænum, sem komið hefir upp steinhúsi, er Eyþór Felixson verzlunarmaður (fyrrum póstur). Hús það er 13 álna langt og 14 álna breitt með 12 álna háum veggjum, og er nú eitt hið laglegasta, en langsterkasta hús bæjarins.

VP: Myndin er máluð um 1930

Alin, lengdarmálseining (miðuð við lengd frá olnboga að fingurgómum, mislöng á ýmsum tímum, 62,7 cm skv. lögum frá 1776–1907 (dönsk alin, = 24 þumlungar), 57 cm alm. á 17.–18. öld (íslensk alin, Hamborgaralin, = 219/11 danskur þumlungur = 10/11 úr danskri alin), frá 1200 að þeim tíma 47,7 eða 55,6 cm (= 4 kvartil = 20 þumlungar) en á reiki fyrir 1200 (yfirl. um 50 cm).

En sá, sem fyrstur byggði hér íveruhús úr höggnu íslenzku grjóti, ætlum vér sé bóndinn Pétur Gíslason á Ánanaustum; sá þriðji sem á samskonar hús í smíðum er Jóhannes Zöega. Hús úr steini eru hér öllu ódýrari en timburhús, ef með hagsýni er byggt, og ætti það atriði eitt að vera nægilegt til þess að fá menn til að hætta við annað veggjasmíði en úr voru eigin ágæta, þjóðlega grjóti, sem helzt til lengi hefir legið eins og ónýtur «steinn í götu». Ýmsir fleiri eru farnir að byggja meira og minna úr þessu ótæmanlega og óslítanlega efni, enda skortir nú ekki hið bezta kalk, og það á staðnum.

Kalk > Steindir og bergtegundir með kalsínkarbónati (CaCO3).
Brennt kalk > kalsíumoxíð (CaO), fæst við hitun kalks, notað m.a. í áburð.
Slökkt kalk > kalsíumhýdroxíð (Ca(OH)2), vætt brennt kalk, notað sem steinlím
Leskjað kalk > brennt kalk hrært í vatn, notað sem steinlím, til áburðar, til að sýrustilla jarðveg og til iðnaðar

Engir hinna ríkari bæjarbúa hafa þó enn látið til sín taka í þessu, heldur er það eptirtektavert, að þeir sem byrjað hafa, eru allir fremur félitlir menn, en þeir eru skynsamir, og vita vel hvað þeir gjöra. Þó er flestra hugur vakinn í því, að vanda betur og fegra allt húsasmíði, en áður var, enda er hér enginn skortur á góðum smiðum með töluverðum menntunarsmekk. Að kaupmenn vorir hafi hingað til of litla rækt lagt við land vort, einkum stærri byggingar hefir stundum verið tekið fram, þó eru flest verzlunarhús verzlunarmanna hér ámælislaus að öðru en því, að þeim er flestum eins og tjaldað lil næsta dags og hróflað upp úr timbri, en búðir þeirra braggast ár frá ári. Vér nefndum i fyrra hina nýju búð Thomsens, en nú er búð konsúls Smiths líka orðin bæjarprýði; henni er skipt í tvennt, og er verzlað með skrautvarningi öðrum partinum; réðu þeir Helgi Helgason snikkari og Jón 0. V. Jónsson, fóstursonur og faktor Smiths, formi og smíði þessarar einkar snotru búðar, sem fullkomlega hæfir hinni velkynntu, laglegu verzlun Smiths konsúls.

Þ a k k a r á v a r p
Við okkar stóra heilsutjón á næstliðnu sumri komu fram, tveir mannvinir Magnús Vigfússon á Miðseli og Pétur Gíslason Ánanaustum og fóru þess á leit við góða menn að þeir gæfu nokkra aura okkur til hjálpar, sem hafði þann góða árangur, að okkur voru afhentar nær 50 kr., sem við biðjum almáttugan guð að launa bæði þeim og gefendunum ásamt öðrum velgjörðamönnum.
Hansbæ 9. desbr. 1898.
S v e i n n J ó n s s , G u ð r ú n H i n r i k s d .
Þjóðólfur.

Niðjatré frá Hólmfríði og Ólafi

19. desember fæðist Valgerður dóttir Hólmfríðar og Ólafs Theodórssonar. Hún varð síðar kona Magnúsar skipstjóra á Akureyri og síldarmatsstjóra á Siglufirði Vagnssonar í Leiru í Grunnavík.

Tombóla. Með fengnu leyfi landshöfðingja er afráðið að halda tombólu næsta haust til ágóða fyrir Ekknasjóð Reykjavíkur.
Vér, sem kosnir höfum verið í nefnd, til þess að annast um tombóluhald þetta, leyfum oss hér með að snúa oss til hinna heiðruðu bæjarbúa með beiðni um að styðja tombóluna, með því, að láta af hendi rakna einhvern lítinn styrk, annað hvort í peningum eða munum.
Með því hér er um mjög nytsamt fyrirtæki að ræða, leyfum vér oss að vona, að undirtektir manna verði góðar.
Undirritaðir veita gjöfum viðtöku.
Reykjavík, 10. febr. 1900.
Gunnar Gunnarsson kaupmaður,
Einar Finnsson,
Sigurður Jónsson bókbindari,
Sigurður Jónsson skipstjóri,
Stefán Pálsson skipstjóri,
Gísli Jónsson Nýlendu,
Pétur Gíslason Ánanaustum,
Þórður Narfason trésmiður,
Jónas Jónsson, Steinsholti.
Ísafold - 65. tbl. 20.10.1900 - s.: 20.

Húsvitjunarlisti 1870 - 1900

yfir Péturshús þar sem bjuggu Pétur og Valgerður Ólafsdóttir og Ánanaustabæinn þar sem Guðmundur og Margrét Ásmundsdóttir bjuggu.

Bréf Vigdísar Ólafsdóttur til uppeldisbróður síns, Jakobs Gíslasonar.

Bréf Vigdísar Ólafsdóttur til uppeldisbróður síns, Jakobs Gíslasonar.  

Bréf Vigdísar Ólafsdóttur til uppeldisbróður síns, Guðmundar Gíslasonar.  

Bréf Vigdísar Ólafsdóttur til uppeldisbróður síns, Guðmundar Gíslasonar.

10 ára brúðkaupsafmæli hjónanna
Gísla Péturssonar og Aðalbjargar Jakobsdóttur.

1912 (?)
Þrír bræður og uppeldissystir:
Pétur Ólafur Gíslason f. 1900, Jakob Gíslason f. 1902,
Vigdís dóttir Hólmfríðar og Ólafs f. 1904 og Guðmundur Gíslason f. 1907.
Ljósmyndari: Þórarinn Stefánsson, Húsavík

Hólmfríður, móðir Vigdísar, lést 21. júní 1909.

Pétur Gíslason deyr 19. september á Eyrarbakka.
Hann er jarðaður í gamla kirkjugarðinum í Reykjavík.

Þjóðólfur * 64. árgangur 1912-17
* LXIV. árg. * Nr. 24 * Bls. 92:

Eyrarbakka 28. september 1917

Mannslát

Pétur Gíslason, fyrrum útvegsbóndi í Ánanaustum, andaðist 19. þ.m. á heimili Gísla héraðslæknis, sonar síns á Eyrarbakka, 86 ára gamall.

Pétur sál. var fyrrum einn af sæmdarborgurum Reykjavíkurbæjar. Hann byrjaði ungur formennsku og stundaði atvinnu sína með frábærum dugnaði; fór svo mikið orð af honum víða um land, að fjöldi manns sendi sonu sína til hans til að læra sjómennsku, og hafa margir þeir er lærðu hjá honum, síðar orðið afburða formenn og sjósóknarar. Þótt Pétur heitinn ynni sitt aðalstarf meðan lágt verð var á öllu, gekk honum afkoman vel og þótti í fremstu röð útvegsbænda þar syðra.

Pétur var í bæjarstjórn meðan Reykjavíkurbær var á mesta bernskuskeiði og studdi með miklum áhuga það sem honum virtist mega til framfara horfa. Þannig var hann einn af frumkvöðlum þess að Reykjavíkurbær reisti sér barnaskóla úr steini og ekknasjóð stofnuðu menn bæði í Reykjavík og á Húsavík fyrir forgöngu hans. Mun það mál hafa verið eitt hans mesta baráttumál.

Pétur sál. var hinn vandaðasti maður til orða og verka. Fjörmaður var hann til hins síðasta og mundi gjörla það sem á dagana hafði drifið. Virtist hann halda sínum andlegu kröftum óskertum fram í andlátið, en hrumur var hann orðinn að líkamsburðum, enda var hann alblindur hin síðustu árin. Eftir að hann brá búi dvaldi hann á heimili Gísla læknis, sonar síns, fyrst á Húsavík og síðan á Eyrarbakka.

Pétur sál. var tvíkvæntur, átti fyrst Vigdísi Ásmundsdóttur, f.19.4.1831 - d. 16.7.1865, frá Stekkjarkoti á Kjalarnesi. Lifa tvær dætur þeirra af því hjónabandi

• Guðrún f. 27.1.1857 - d. 1940,
• Sigríður f. 8.6.1859 - d. 21.6.1925.

Síðar átti hann Valgerði Ólafsdóttur, f. 19.10.1838 - d. 29.03.1890, Sigurðssonar frá Ægissíðu, systur Ólafs heitins í Lækjarkoti. Missti hann hana 1890. Börn þeirra eru:

• Gísli Ólafur f. 1.5.1867 - d. 19.6.1939, héraðslæknir,
• Vigdís, f. 7.11.1868 - d. 2.11.1948, kona Einars Finnssonar vegfræðings,
• Sigurður, f. 15.9.1870 - d. 7.10.1900, verkfræðingur, 
• Ólafur, f. 5.5.1872 - d. 27.10.1913, vegagerðarmaður, og
• Valgerður í Vesturheimi f.1894 - d. 1962. Hún og öll fjölskyldan fluttist síðar aftur heim til Íslands.
• Hólmfríður f. 10.11.1876 - d. 21.06.1909.

Einn son missti hann uppkominn, Sigurð verkfræðing, mesta efnismann.

Jarðarför hans fer fram í Reykjavík á morgun 29. september 1917.
* * *

Leiði Péturs Gíslasonar
í gamla kirkjugarðinum við Suðurgötu í Reykjavík.

Pétur Ólafur Gíslason.
Umsögn Jóns Helgasonar í riti hans:
Þeir sem settu svip á bæinn, Ísafold 1941:

Meðal tómthúsmanna þar vesturfrá (vesturbænum) var allmargt prýðimanna þeirrar stéttar. Meðal þeirra var fremstur í flokki Pétur Ólafur Gíslason bæjarfulltrúi sem kemur allmikið við sögu og þótti jafnan hinn tillögubezti um öll bæjarmál, enda skýrleiksmaður mikill ( látinn 1917 ). Pétur var fæddur og uppalinn í Ánanaustabænum en nálægt 1860 réðist hann í það stórræði að byggja sér steinhús uppi við veginn í yzta útjaðri túnsins; Þótti þar í mikið ráðist af tómthúsmanni en alt fór það vel og stendur þetta hús fram á þennan dag sem minnisvarði um atorku tómthúsmanns á tímum þegar fæstir áræddu að ráðast í húsbyggingu á býlum sínum. Pétur var faðir Gísla læknis á Eyrarbakka og þeirra Sigurðar verkfræðings og Ólafs fátækrafulltrúa er báðir dóu á bezta aldri.