• Tunglið í dag!
• Hvenær er fullt tungl?
• Gömlu mánaðaheitin
• Ræður tunglið vidáttinni?

Þetta tengist gangi sólar. Klukkan 13:40 eða því sem næst - er sól í hásuðri og hæst á lofti. Klukkan 01:40 er hún hins vegar í hánorðri og lægst á lofti ef svo má að orði komast. Hún skín því undir jörðina á mánann. Ef hann þá er einmitt í hásuðri lýsir sólin allt andlit hans - frá okkur að sjá. Auðvitað ættum við að greina dökka rönd efst - en við tökum ekki eftir því! Ennfremur lýsir sólin þá upp dálitla sneið undir okkar mána-sjóndeildarhring. Ef máninn er rétt kúla ætti fullt tungl að sýnast ögn sneitt að ofan og neðan - og vera ellipsu-laga.

Á gulnaðri DV-úrklippu sem ég hef haldið til haga segir:

Vegna fyrirspurnar í lesendadálki DV um gömlu mánaðaheitin og skýringar við þau, sendi ég hinar umbeðnu ljóðlínur, sem voru m.a. í stafrófskveri eftir Hallgrím Jónsson, skólastjóra, sem sömuleiðis orti þær.

Hallgrímur var fæddur árið 1875 á Óspakseyri í Bitru og lést árið 1961. Hann var skólastjóri Miðbæjarskólans í Reykjavík. Stafrófskver Hallgríms kom út í nokkrum útgáfum á árum áður og var mikið notað til kennslu handa ungum börnum.
- - - -

Seinni línan um Gormánuð er látin fylgja uppskrift Skjaldar, tímarits Páls Skúlasonar, nr. 20. 2. tbl. 7. árg. 1998. Hins vegar er í Skildi fyrri línan höfð svona:
Gormánuður grettitetur

Árið

Mörsugur á miðjum vetri,
markar spor í gljúfrasetri.

Mörsugur
þriðji mánuður vetrar að íslensku misseristali.
Hefst miðvikudaginn í 9. viku vetrar (20. til 27. des.).

Þorri hristir fannafeldinn,
fnæsir í bæ og drepur eldinn.

Þorri
fjórði mánuður vetrar.
Hefst föstudaginn í 13. viku vetrar (19.-26. jan.).
Orðatiltækið:
að þreyja þorrann og góuna - merkir: að þola tímabundna erfiðleika.

Góa á til grimmd og blíðu
gengur í éljapilsi síðu.

Góa
fimmti mánuður vetrar.
Hefst sunnudaginn í 18. viku vetrar (18.-25. febr.).

Einmánuður andar nepju,
öslar snjó og hendir krepju.

Einmánuður
sjötti og síðasti mánuður vetrar.
Hefst þriðjudaginn í 22. viku vetrar (20.-26. mars).
Einmánaðarsamkoma hreppsbúa fyrsta dag einmánaðar var fyrrum lögboðin (sjá Grágás).
Heitdagur Skagfirðinga, Eyfirðinga og Þingeyinga á seinni öldum, þann dag sem áður var lögskipuð einmánaðarsamkoma. Áheitsdagur í vetrarlok þegar erfiðlega áraði. Afnuminn með tilskipun árið 1744.

Harpa vekur von og kæti
vingjarnleg og kvik á fæti.

Harpa
fyrsti sumarmánuður.
Hefst sumardaginn fyrsta (19.-25. apríl).

Skerpla lífsins vöggu vaggar,
vitjar hrelldra, sorgir þaggar.

Skerpla
annar mánuður sumars.
Hefst laugardaginn í 5. viku sumars (19.-25. maí).

Sólmánuður ljóssins ljóma
leggur til og fuglahljóma.

Sólmánuður
þriðji mánuður sumars.
Hefst mánudaginn í 9. viku sumars (18.-24. júní).

Heyannir og hundadagar
hlynna að gæðum fróns og lagar.

Heyannir
fjórði mánuður sumars.
Hefst á miðsumri (sunnudag 23.-30. júlí).
Hundadagar: tímabilið frá 13. júlí til 23. ágúst.

Tvímánuður allan arðinn
ýtum færir heim í garðinn.

Tvímánuður
fimmti mánuður sumars.
Hefst þriðjudaginn í 18. viku sumars (19. ef sumarauki er, 22.-29. ágúst).
Nafnið er dregið af því að þá eru tveir mánuðir til vetrar.

Haustmánuður hreggi grætur
hljóða daga, langar nætur.

Haustmánuður
sjötti og síðasti mánuður sumars.
Hefst fimmtudaginn í 23. viku sumars (24. ef sumarauki er, 21.-28. sept.).

Gormánuður, grettið tetur,
gengur í hlað og leiðir vetur.

Gormánuður
fyrsti mánuður vetrar.
Hefst fyrsta vetrardag (21.-28. okt.)

Ýlir ber, en byrgist sólin,
brosa stjörnur, koma jólin.

Ýlir
annar mánuður vetrar.
Hefst mánudaginn í 5.
viku vetrar (20.-27. nóv.).
Frermánuður = frostmánuður.
*
Um jól:
Í Sögu daganna segir Árni Björnsson: "Ekki er vitað nákvæmlega hvenær jól voru haldin í heiðnum sið, sennilega með fullu tungli í skammdeginu."
Jólin eru hátíð á sólhvörfum sem eru 21.-22. des. og að fornu stóðu þau til nýs árs.
Þau hafa því hafist í lok Ýlis og staðið fyrstu vikuna í Mörsugi. Áttundi dagurinn var hinn fyrsti næsta árs. 

Tungluppkoma í vestri í júlí 1997 - í Reykjavík

Skýringar:

• Réttvísandi áttavitastefna er frá 0 gráðum upp í 360 gráður.
• Vindátt er tjáð með höfuðáttum.
• Tíðni í % er úr skrám Veðurstofu Íslands
• Vindur er meðal vindstyrkur úr viðkomandi átt samkvæmt skrám Veðurstofu Íslands.
• Vindur í % er reiknaður þannig: Tíðni í % * Vindur / (Summan: Tíðni í % * Vindur)

Skýring:

Súlurnar sýna vindáttina og línan sýnir vindmagnið. Þar sem línan er yfir súlu er vindur úr þeirri átt yfir meðaltals-vindi.

Niðurstaða:

Þessi eina skoðun styður ekki tilgátuna. Af henni verður þó ekkert fullyrt annað en það að tilgátan er ekki 100% rétt.

Gaman væri

að skoða allar slíkar athuganir sem til eru skráðar - til að ganga úr skugga um hvort - og þá hversu oft - sambærileg skoðun sýnir stuðning við tilgátuna í núlifandi manna minnum.