Útaðilar eru nemendur, foreldrar og aðilar utan skólans. Sumir þessara aðila hafa áhrif á starfsemi skóla og skipulagningu hennar. Eru áhrif þeirra æskileg? Væri æskilegt að gefa fleirum færi á að hafa áhrif á starfsemi skóla? Er þetta spurning sem hefur einhlítt svar? Skiptir þjóðfélag og svæðismenning skólahverfisins máli? Er samstarfsvettvangurinn pólitískur?

Æskileg til hvers?
Hvert er
markmið
samstarfsins?

Einfalt - ekki satt!! Það er þó svo með þetta markmið eins og yfirleitt markmið allra flókinna kerfa að enda þótt til sé eitt og einfalt meginmarkmið þá hvílir það á ótal undirmarkmiðum sem sjálf hvíla á undir- og undir- og undirmarkmiðum. Ef öll undirmarkmið eru þolanlega uppfyllt situr yfirmarkmiðið eins og á baki skjaldböku sem hefur hvert undirmarkmið fyrir fót og miðar í rétta átt.

Lítil dæmisaga um fótalausu markmiðaskjaldbökuna:
Sjóli gengur í skóla. Í skólanum er í gildi ítarlegt gæðakerfi og fullkomin starfskrá sem samin hefur verið af fjölmörgum aðilum - bæði utan og innan skóla. Það er vetur og húsnæðið er kalt. Ræstingar féllu niður í dag því ræstarinn var veikur. Hann er að skilja og hefur áhyggjur af framtíðinni. Gangavörðurinn veit ekki muninn á réttu og röngu þessa dagana því sonur hans tók bílinn hans traustataki og lenti réttlaus í árekstri. Bíllinn er ónýtur. Kennarinn hans Sjóla er alltaf upptekinn við Rúa sem annars rústar öllu og konan kennarans er alltaf veik. Foreldrar nokkurra barnanna í áfanganum hafa komið saman undanfarin kvöld og ætla að heimta að skólastjórinn reki kennarann. Ein mamman er raunar frænka kennarans svo hann veit hvað vofir yfir. Önnur mamman er í skólanefndinni og þar er verið að stinga saman nefjum um að losna við skólastjórann fyrst hann getur ekki losnað við kennarann sem enn á konuna sem ekki vill deyja - strax. Skólastjórinn veit allt sem syngur í nefjum skólanefndarinnar en getur ekki tekið á málinu því allir láta svo ólíkindalega. Mamman í skólanefndinni er líka kennari við skólann og fékk ekki skólastjórastarfið þegar það var auglýst síðast en veit sem er að hún væri miklu betri skólastjóri. Meira en þriðjungur kennaraliðsins er sammála henni og þau taka skipulega á móti öllum nýjum kennurum og setja þá nákvæmlega inn í það hversu skólastjórinn er ómögulegur, stjórnar engu og lætur allt eftir óþekku börnunum.

Markmiðin

• Aðalmarkmið skóla er einfalt en árangurinn stendur og fellur með því að allir þeir einstaklingar sem að framgangi þess starfa nái um leið að uppfylla sín aðalmarkmið. Þeir útaðilar sem taka þátt í samstarfinu þurfa því að fá uppfyllt sín markmið til að geta lagt af mörkum til að styðja uppfyllingu aðalmarkmiðs skólans.

• Umfjöllunarefnin hæfa þeim einstaklingum sem starfa í hópnum.

• Sterkur leiðtogi - hvort sem hann er útnefndur formlega eða ekki, sem virkjar þátttakendur og leggur áherslu á að það er skólinn sem er að þróast en ekki einstaklingar að finna sér upp medalíur.

• Athygli er beint að náminu sjálfu og námsárangrinum í skólanum. Rök fyrir öðrum hagræðingum og breytingum eru tengd framdrætti yfirmarkmiðsins.

• Athygli er beint að fullorðinsfræðslu. Annars vegar er leitað eftir aukinni þjálfun og færni þátttakendanna sjálfra og hins vegar er um að ræða framboð á fræðslu fyrir foreldra og kennara skólans.

• Heildarsýn um þróun og velgengni skólans en ekki smáatriðalistar og sparðatíningur. Þátttakendur festast ekki í framkvæmdaratriðum, upphlaupum eða persónulegum áhyggjuefnum.

• Miklu skipti að festa ríki í starfsemi hópsins og ekki sé um að ræða tíðar útskiptingar fulltrúa. Mikilvægt sé að sömu einstaklingar starfi um árabil.

• Nauðsynlegt er að hafa viðmiðunarramma til að starfa eftir þegar leitað er þróunar og betrumbóta á starfsemi skóla. Eðlilegt er að taka inn atriði sem aðrir skólar hafa reynt og tekist vel og jafnframt er mikilvægt að allir sem þurfa að breyta til í starfi eða þróa starfsaðferðir sínar fái tækifæri til fræðslu og þjálfunar.

• Sveitarstjórnir og fræðsluyfirvöld geta gengist fyrir námskeiðum fyrir útaðila sem vilja - eða eru valdir til að - taka þátt í samstarfinu og gera þá þannig hæfari og gefa þeim þannig sjálfstraust og vægi til að leggja sitt til mála þegar ætlunin er að breyta starfsþáttum sem viðgengist hafa og yfirleitt að hafa áhrif til breytingar á menningu skólans.

• Aðgangur að upplýsingum er nauðsynlegur til þess að hægt sé að taka ákvarðanir, bæði um fjármögnun og framkvæmdaratriði. Í þessu efni getur þurft upplýsingaveitur eins og tíðkast í flóknari fyrirtækjum og eru aðrar og annars eðlis en þær sem tíðkast í almennum rekstri skóla.

Samstarf fleiri aðila um málefni sem færri þeirra áður réðu til lykta er valdaafsal hinna færri til þeirra sem áður stóðu utan við. Engin ástæða er til að álykta að slíkt samstarf fái staðið lengur en öðlingarnir meðal hinna færri eru fullir áhuga - nema til komi sýnileg og mikilvæg tillegg frá þeim sem bæst hafa í hópinn. Hér verður litið á hugsanlega samstarfsaðila og tíundað það sem fyrst kemur í hugann um mögulegt tillegg hvers þeirra inn í tækja- og valdamengi samstarfshópsins. Vissulega eiga allir þessir aðilar ótakmarkaða möguleika til að setja eigin markmið ofar markmiðum skólans og vinna þannig gegn markmiðum hópsins en það er ekki viðfangsefni þessarar samantektar hér og nú að skoða það eða aðrar aðferðir til að leggja slíkt samstarf í rúst. Upptalningin er í símskeytastíl og þarf meiri fyllingu við betra tækifæri:

Nemendur:

Eldri nemendur:

Foreldrar:

Aðilar ofar
úr
fræðslukerfinu

Aðilar
frá
héraðsstjórn

Aðilar frá
atvinnu-
fyrirtækjum
í
einkarekstri:

Vísindamenn:

Stofnanir
innan
fræðslukerfis:

• Kennarar af yngri skólastigum: Laga fagkennslu yngra skólastigs að fagkennslu viðtökuskólastigs sem án frekari skoðunar er talið stuðla að betri nýtingu viðtökuskólans á kennslu og námsvinnu og þar með létta undir með honum að ná fram sínu meginmarkmiði.

• Kennarar við aðra skólaá sama skólastigi: Leggja inn upplýsingar um hliðstæða vinnu í eigin skóla og reynslu af tilraunum sem þar hafa verið gerðar til lausnar og framþróunar.

• Kennarar af eldri skólastigum: Segja til um námskröfur og námsleiðir viðtökuskólastigsins sem þar með auðveldar skólanum að laga miðlun og kröfur að viðtökuskólanum en framgangur nemendanna í þeim skóla reynist verulegur hluti hins endanlega dóms á ágæti skólans.

• Fulltrúar prófagerðarstofnunar: Veita upplýsingar um vinnubrögð og prófefnisval sem auðveldar skólanum að hnitmiða miðlun sína og námsefnisval.

Stofnanir utan
fræðslukerfis:

• Stjórnvöld og ráðuneyti: Ljá skólanum almannavirðingu með því að eiga í samstarfi við hann, liðsinna honum um eða/og fela honum tiltekin viðfangsefni enda fylgi tæknistoð, upplýsingar og fjármunir.

• Líknarsamtök: Upplýsingar um félagsleg vandamál heima og erlendis, starfsþátttöku í náinni snertingu við þá sem eiga í erfiðleikum, eru fatlaðir eða hamlaðir á einhvern hátt eða eiga um sárt að binda. Lagt til þekkingu og fyrirlesara.

• Landshlutasamtök: Lagt til hugmyndir, aðstöðu og fé til að kynna nemendum atriði sem þau telja mikilvæg, veitt námsverðlaun, lagt til þekkingu, tækni og fyrirlesara.

• Orkustofnanir: Eru yfirleitt fjársterkar og geta veitt fé til samstarfs um atriði sem eru innan sérsvið þeirra, lagt til þekkingu og fyrirlesara og tekið á móti nemendum til fræðsluferða og starfsþjálfunar.

Atvinnuráðgjafar:

• Úr fræðslukerfinu: Hafa sérþekkingu á viðfangsefnum og geta flutt fréttir af tilraunum annars staðar - nær og fjær - og árangri, þekkja aðferðir til að afla upplýsinga innan skólans og meðal þeirra sem hlut eiga að máli, þekkja aðferðir til að gera tilraunir í takmörkuðum mæli og til að leggja mat á árangur til að fá leiðbeiningu um næstu tilraunir. Eru tiltækir sökum ráðningar sinnar og koma þeirra vekur ekki sérstaka eftirtekt.

• Sjálfstætt starfandi: Hafa hliðstæða hæfni og þeir sem starfa innan fræðslukerfisins. Geta verið eftirsóttir vegna orðspors og aðkoma þeirra getur léð samstarfsvettvanginum trúnað og virðingu sem opnar honum aukningu valds frá öðrum aðilum.

Erlendir aðilar:

Atvinnuráðgjafar frá menntastofnunum annarra landa eða frá fjölþjóðlegum samtökum geta veitt nytsamar upplýsingar um stöðu svipaðra mála hjá mörgum öðrum þjóðum sem gefur samstarfsvettvangnum væri á að átta sig á stöðu skólans innan litrófs heimsins. Reynsla annarra landa getur að mismunandi marki hentað í úrlausnum skólans og auðveldað honum þannig að ná fram sínu aðalmarkmiði. Einnig getur koma erlendra aðila opnað samstarf og nemendaferðir til erlendra skóla sem getur virkað hvetjandi á námsstarf nemenda skólans.

Stjórnmálafólk:

• Úr röðum nemenda, foreldra, fyrri nemenda eða öðrum hópum sem standa skólanum næst: Eldhug og starfsorku og aðstoð áhugafólks úr sömu röðum, stundum getur fylgt aðgangur að öðrum stjórnmálamönnum sem haft geta áhirf um að veita samstarfsvettvangnum hlutdeild í valdi sem venjulega situr ofar í fræðelukerfinu,

• Úr röðum stjórnmálaflokka og atvinnustjórnmálamanna: Fylgja málum eftir um völunarhús stjornkerfisins, leggja til þekkingu til að ná áhrifaríku samstarfi milli ólíkra stjórnmálaviðhorfa og flokka skólanum til framdráttar, sækja vald úr höndum yfiraðila í fræðslukerfinu,

Hver er
þátttakan
og hver eru
áhrifin á
starfsemi
skólans?

Möguleg þátttaka foreldra hefur verið greind eftir áhrifastigi þeirra allt frá því að taka einasta við tilkynningum um árangur nemendanna til þess að ráða námsefni, kennsluaðferðum og ráðningum við skóla. Hvernig skyldi samstarfi íslenskra skóla við foreldra vera háttað í þessum skilningi? Tiltölulega gott tækifæri hefur borist upp í hendur ritara til að skoða hvernig þessu er varið í grunnskóla nærsvæðis. Nokkra hugleiðingu hefur ritari fyrst uppi um samstarf við foreldra í framhaldsskóla.

• Foreldrasamstarf í framhaldsskóla er yfirleitt í formi upplýsinga frá skólanum. Sumir skólar hafa fléttað meira samstarf við foreldra yngri nemenda, þeirra sem eru enn ekki orðnir lögráða og þeirra sem síður heppnast að ná tökum á náminu. Markmiðið er þá að afla í foreldrinu samstarfsaðila til að styðja að nemandanum utan skólans til þess að honum miði betur í að bæta námsárangur sinn. Upplýsingar berast frá skólanum um stöðu námsins og um atriði sem betur mega fara hjá nemandanum. Á foreldrakynningum - sem nefnast yfirleitt svo en ekki foreldrafundir - eru rammar skólans kynntir og aðhaldsaðgerðir hans, árangursmið og viðurlög. Foreldraþátttakan er með öðrum orðum á fyrsta áhrifastiginu og að nokkru leyti á öðru stiginu. Ekki er vitað um skipulegar athuganir á því hvort slíkt foreldrasamstarf hefur í raun jákvæð áhrif á námsárangur en sá framhaldsskóli sem ritari þekkir besti til telur sig hafa reynslu fyrir því að þessi liður í starfsemi skólans sem þróaður hefur verið á næstliðnum áratug hafi sýnt marktækt jákvæðan árangur. Áhrif foreldranna á börn sín er þá framlag til samstarfsins sem stuðlar í umtalsverðum mæli til framdráttar yfirmarkmiðum skólans: bæta námsárangur og draga úr brottfalli.
• Foreldrasamstarf í grunnskóla. Hér er opnuð glufa til að skoða hvernig þessu er varið í íslenskum grunnskóla eins og því er lýst í blaðinu Smárinn sem gefið er út af Smáraskóla, foreldrafélagi hans og foreldraráði í nóvember 1999, sem er 6. árgangur blaðsins. Við skólann er í gangi öflugt gæðastarf. Blaðið er 4 síður í A4-stærð og allt efni þess er til foreldra. Efnið er hér greint á fyrrnefndan skala eftir áhrifastigi þátttökusviðsins - sjá M&W bls. 203.

Flokkunina framkvæmdi ritari - og er vísast að hún gæti orðið öðru vísi í annað sinn.

Algengt er að menn gefa eigin hugmyndum bólfestu í hugskotum annarra. Slík hugmyndavörpun á aðra yrkir um leið eigin afstöðu inn í túlkun þeirra svara og viðbragða sem fást þegar viðhorfa er leitað. Það er þó ljóst að þeir fjölmörgu aðilar sem að skólastarfi koma með einhverjum hætti horfa þangað hver frá sínum sjónarhóli. Löngu útskrifaðir nemendur furða sig á eigin afstöðu þegar þeir voru í skólanum án þess að muna eftir þeim raunveruleika sem þá ríkti. Þegar þeir síðan koma í skólann með sínum eigin börnum uppgötva þeir að nú eru þeir í hlutverki foreldra - jafnvel þótt þeir séu kennarar við aðra skóla eða sitji á alþingi. Það er þess vegna fróðlegt að útbúa spurningalista sem dregur beinlínis fram óskir hinna ólíku aðila til beinnar og ábyrgrar þátttöku í mótun skólastarfsins að meiri eða minni hluta. Hvaða skoðanir hafa til dæmis framhaldsskólakennarar á eigin þátttöku í mótun starfsskrár grunnskólans þar sem börn þeirra stunda nám? Þessari hugmynd um að útbúa spurningalista til svara á netinu mun vaka um sinn í huga ritara - vonandi alveg þangað til tími vinnst til að hrinda tilurð hans í verk.