| GÓP-frettir
|
Námskrár-torg Hvað er námskrár-rannsókn? Hvað er námskrárrannsókn? |
|
nám- ??! |
Taylor, Taba, Scheffler, - Dewey, Kilpatrick, Florence Stratemeyer, Hand, King and Brownell, Bellack, Gene
Wise, Metcalf and Hunt, John S. Mann, Margaret Ammond, Louise M. Berman, Jerome S. Bruner, Bloom,
Krathwohl, Everett Reimer, John Holt, A. S. Neill, Robin Pedley, Nils Christie, Paul Goodman, J. L. Murshell,
Noam Chomsky, Paul Francis, Ivan Illitch, John Hajnal, Karl Brodersen, Edward Blishen, Åke Grahm, Klas
Melander, Arthur T. Jersild. Voru þau að rannsaka námskrá? Aldrei hafði mér dottið það í hug. Alltaf hélt ég að þau hefðu verið að velta fyrir sér hvert væri eðli barnsins og hvernig mætti sem best koma til móts við það, tilfinningar þess og þann galdur sem býr í huga þess þannig að það mætti sem best nema þau atriði sem mættu verða því bæði til gagns og gleði. |
| Hvað er nú það? |
Leit að skilgreiningu á námskrárrannsókn
Ég hóf kennslu fyrir liðlega fjörutíu árum, hef kennt öllum aldurshópum í grunnskóla, unglingaskóla, gagnfræðaskóla og menntaskóla og gegnt svo til öllum störfum innan framhaldsskóla. Þrátt fyrir þetta verð ég að viðurkenna að ég hef aldrei hugleitt fyrirbærið rannsókn á námskrá. Þetta er merkilegt. Ef námskrárrannsóknir merkja atferli eða starf sem er nytsam eða jafnvel bráðnauðsynlegt fyrir skólastarfið þá hlýtur það að hafa verið unnið á mínum kennsluferli og afar sennilegt að ég hafi unnið það sjálfur án þess að gera mér grein fyrir að það starf ætti svo merkilegt heiti. Það er því tímabært að líta aðeins til starfsævinnar og skoða það sem kallast gæti námskrárrannsókna-samhengi. |
| Skil- greining námskrár |
Ég skilgreini námskrá þröngt og tel til þess hugtaks einungis ákvarðanir um námsefni í kennslugreinum. Sú skrá sem lýsir öðrum þáttum í starfsemi skóla fær hjá mér nafnið starfskrá skóla og verður þá mín námskrá aðeins einn kafli í starfskránni. Á minni starfsævi hafa starfsþættir skóla - utan námskrár - verið til umfjöllunar og ákvörðunar á kennarafundum. Þar hefur margt verið ákveðið sem síðar hefur verið breytt á marga vegu og stundum í hringi og í suma af því látið undan harðri sókn áhugasamra nemenda. |
| Í grunn- skóla og unglinga- |
Í þrjú ár kenndi ég í barna- og unglingaskóla og kom þar inn með einungis stúdentsnám en hafði þó í sumu meiri
menntun er aðrir. Fjarri var að ég teldi mig sérfróðan um nokkurt námsefni og ég minnist ekki samkennara sem
teldu sig sérfræðinga um námsefni. Sennilegt er þó að presturinn hafi talið sig nokkuð sérfróðan um kristinfræðina
sem hann kenndi. Hins vegar voru margir sem höfðu þróað áhrifaríkar og eftirminnilegar aðferðir við að miðla því
námsefni sem á námsbækur var skráð. Fyrir lágu samræmd próf innan skólans eða yfir landið og innan míns
nærheims var ekki svipast um eftir réttlætingu þessa námsefnis umfram annað.
Það kerfi sem ég starfaði í hafði sérstaka námstjóra í förum sem fylgdust með því sem gert var. Það var því ljóst að haft var eftirlit með því að við miðluðum því efni sem forskrifað var. Ef námstjórinn hefði einn daginn tjáð skólastjóranum og hann kennaranum að ákveðið væri að kenna nýja kennslubók þá hefði það verið gert. Hæpið hygg ég að nokkrum samkennara mínum hefði dottið í hug að breyta um bók - og enn síður um námsefni - nema námsefnislistar skólavöruverslunarinnar hefðu greinilega tiltekið að hin nýja bók væri sambærilegur kostur við þá eldri. Slíkur listi jafngilti í raun blessum fræðsluyfirvalda. |
| Í gagnfræða- skóla |
Í önnur fáein ár kenndi ég ýmsar námsgreinar við gagnfræðaskóla og hafði aðeins mitt stúdentsnám úr
stærðfræðideild í farteskinu. Stóru viðmið kennslunnar voru tvö landspróf. Hið fyrra var unglingapróf en hið síðara
nefndist landspróf og skammtaði aðgang að menntaskólum. Þannig var vitað að hverju var stefnt hvort sem
nemendur voru meira eða minna sprækir til námsins svo einungis var leitað leiða til að miðla að minnsta kosti því
efni sem þurfti.
Samkennarar mínir höfðu margir fagmenntun frá háskóla en enginn þeirra sem kenndi mína helstu kennslugrein sem var stærðfræði. Það fór saman að þá var nýkomin út ný námskrá í þeirri grein með nokkuð breyttum áherslum. Það var nokkuð átak fyrir suma stærðfræðikennara skólans að taka upp þá breytingu en þeim gafst ekki færi á frestun þar sem ég tók hana strax upp. Hún studdi þó vel að undirbúningi undir landsprófið og kallaði ekki á neinar frekari umræður um námskrá eða hugmyndir um að það væri hlutverk kennara að móta hana. Síst af öllu hefði mér flogið í hug að það væri á mínu færi. Ég hef sjálfsagt talið að í hinum efstu myrkviðum fræðslukerfisins væri fólginn sá galdur sem sæi um að námskráin væri af ljómandi gerð. |
| Í framhalds- skóla |
Í tæp 30 ár hef ég kennt við framhaldsskóla og hefi lokið nokkru háskólanámi (cand. mag. frá Un. i Oslo) í
kennslu- og uppeldisfræðum og í sálarfræði, einnig í stærðfræði og síðar einnig í tölvunarfræði. Í starfinu hef ég
kynnst mörgum samkennurum og kennurum í öðrum framhaldsskólum. Fjölmargir þeirra hafa haft umtalsvert
fagnám að baki í sinni kennslugrein og nokkrir kennt greinina einnig við Háskóla Íslands. Það hefur verið
megineinkenni þeirra allra að vera sífellt með í huga endurbætur á námsefni og miðlun þess, breyttar
kennsluaðferðir og umbyltingu námsefnis þegar nýir upplýsingarstraumar hafa þar farið um garða. Kennararnir hafa
ætíð verið sérfræðingar í námsefninu og það hefur þótt sjálfsagt að hafa veður af því sem gerist í öðrum
framhaldsskólum og oft var um skipulagt samstarf að ræða. Hafi einhverju sinni þurft að liðsinna kennara þá hefur
það verið vegna einhvers annars en færni hans í námsefninu.
Það má því segja að það sem nefna má svo vísindahljómandi heiti: námskrárrannsóknir hafi í minni starfsvitund við kennslu í framhaldsskóla verið skilgreint sem sjálfsagður hluti af starfi hins almenna framhaldsskólakennara. |
| En sem sagt: námskrár- hvað |
Námskrárrannsóknir - hvað er nú það?
Rannsókn fer fram til að svara spurningum. Það er því einfaldast að velta upp spurningum sem koma í hugann þegar horft er til námskrár. Hér koma nokkrar:
Ljóst er að með skipulegum rannsóknum mætti leita svara við þessum spurningum og öðrum sem varða námskrána og tengisvið hennar út til samfélagsins og inn til nemandans - um miðlun kennarans innan skólakerfisins. |
| Námskrár- vinna |
Námskrárvinna
Mikill hluti starfstíma framhaldsskólakennarans hefur farið til margvíslegrar vinnu sem tengist skoðun á því námsefni sem hann kennir, tengslum þess við þróun fræðigreinarinnar og leit að hugmyndum til að setja það fram á skýran og skiljanlegan hátt. Stöðug viðmiðun hans eru þau viðfangsefni og sú umfjöllun námsgreinarinnar sem mætir framhaldskólanemandanum þegar hann kemur til frekara náms í háskóla með sitt stúdentspróf. Þessi sífellda tenging markmiðs við námsefni kallar á þróun námsefnisins, endurnýjun þess og umbyltingu eftir því sem þekkingu fer fram á sviðinu. Ef kennarinn er ekki á verði fær hann óblíða umsögn þeirra nemenda sem hann sendir frá sér. Hans metnaður krefur hann um að senda stúdenta sína sífellt betur og hæfilegar undir búna frá sér. Oft er hann svo heppinn að fram koma nýjar kennslubækur á nothæfu tungumáli sem halda í við þær nýjungar sem eru á ferðinni. Oft er hann þó í þeirri aðstöðu að hann verður sjálfur að taka saman námsefni og útbúa kennslugögn sem hæfa hinu nýja efni. Það er líka yfirleitt svo að hann verður sjálfur að reka sig á hvort efnið skilar sér í kunnáttu nemendanna. Hann veit að á kunnáttunni er viðbúin dreifing en hvaða dreifing merkir að hann sé á réttri leið? Þótt allt þetta taki gríðarlegan tíma og sami kennarinn sé sífellt að starfa við sama efnisbálkinn, jafnvel með mörgum öðrum kennurum innan sama skóla og í öðrum skólum - jafnvel öllum öðrum skólum, þá getur þetta varla hlotið neitt rannsóknar-heiti. Ljóst er þó að kennarinn getur engu að síður haft þekkingu og yfirsýn á sviðinu umfram það sem formlegur rannsóknaraðili næði að afla sér með skipulegri rannsókn á tilteknum þætti þess. Það kallast ekki heldur rannsókn þótt einn eða allir kennarar skóla taki upp nýtt námsefni eða nýja námsbraut og noti til þess mörg ár að laga hana uns hún verður óumdeilt af bestu gerð. Skiptir þá engu hversu mikil vinna hefur þar verið í lögð eða þótt allir aðstandendur hljóti riddarakrossinn fyrir ómetanlegt framlag til samfélagsins. Slíkt mundi hins vegar mega kalla skólaþróun - sjá GÁMES-dæmi um skólaþróun. |
| Námskrár- rannsóknir |
Námskrárrannsóknir
Rannsóknir svara spurningum. Rannsóknaraðilinn kortleggur það sem hann þekkir af sviðinu, setur fram þær spurningar sem honum þykja forvitnilegar - og sem hann heldur að hann geti leitað svara við. Hann gerir sér áætlun um aðferðina og fylgir henni. Rannsóknin tekur sinn tíma, bæði undirbúningur, framkvæmd og úrvinnsla. Það þarf að gera grein fyrir niðurstöðum og draga fram ályktanir um hvernig þær megi nýta í hagkvæmum tilgangi. Það er ljómandi gott ef unnt er að nota niðurstöðu rannsóknarinnar þegar hún liggur fyrir. Hins vegar hættir rannsókn ekki að vera rannsókn þótt niðurstöðurnar reynist gagnslausar að öðru leyti en því að sýna fram á að svona rannsókn sé gagnslaus. Það er ekki hlutverk rannsóknaraðilans að nota þær nytsömu upplýsingar sem rannsóknin veitir þótt það geti hugsanlega farið saman. Rannsókn hvorki stendur né fellur með þeim notum sem af henni leiða. |
| Námskrár- vinna og námskrár- |
Kennari starfar innan knapps ramma. Þegar kennsla hefst verður hann að vera þar og skila góðu verki. Þá breytingu
sem hann hefur í huga verður hann að íhuga og undirbúa um leið og hann er á leiðinni inni í annan og síðan annan
kennslutíma. Oft ýtir hann breytingum úr vör í smáum skömmtum og er þá um leið að lesa í tákn um árangurinn.
Hann hefur með öðrum orðum ekki tíma fyrir önnur rannsóknabrot en þau sem rúmast innan lesturs hans á þeim
táknum í kennsluumhverfinu sem hann notar til að átta sig eftir.
Með fé og mannafla má stofna til rannsókna sem stutt geta starf kennarans. Þá er hægt að leita svara við brennandi spurningum og gera tilraunir til að rannsaka áhrif tiltekinna námsefnisbreytinga og kennsluaðferða. Um sum atriði mundi það geta auðveldað breytingar eða að minnsta kosti gert menn hiklausari um framkvæmdina. |
| Loks
að |
Hið fyrsta markmið þessarar lotu er orðað svona:
þátttakendur þekki dæmi um íslenskar námskrárrannsóknir og þegar lokið er undanfarinni skilgreiningu á því hvað átt er við með orðinu námskrárrannsókn er sannleikurinn sá að GÓP getur aðeins komið fyrir sig einu slíku dæmi - lítilli lesningu um skoðun Ingvars Sigurgeirssonar á notkun grunnskólakennara á kennslubókum og námskrárfylgni kennslunnar. Þessi texti var þó einungis lesinn vegna eindreginnar ábendingar Ingvars sjálfs. |