Í tilefni þess, sem við ræddum áðan um Njálu,
sendi ég þér grein, sem ég birti í bók minni
Þjóðminjaþættir 2010 og er til á Þjóðminjasafninu.
Sturla

Staðfræði í Njálu

Aftur á síðu Sturlu Friðrikssonar

Njála

Líta skal á Njálu sem gott dæmi um fornsögu.

Vísbend-
ingar?

• annars vegar leita stuðnings í öðrum skráðum heimildum um persónur, atvik og staðhætti, sem sagan fjallar um.
• Hins vegar má styrkja sannleiksgildi sögunnar með fornfræði og náttúrufræðilegum heimildum.

Finnst
víðar
getið

Bruni
á
Bergþórs-
hvoli

Viðvíkjandi sagnfræðilega atriðinu, hafa ýmsir bent á, að sumra atburða í Njálu eða mannanafna í sögunni er einnig getið í öðrum fornaldarritum okkar og eru þar líkingar í texta við stílinn í Njálu.^{1 2}
Þá er góð heimild í Landnámu um Brennu-Kára eða Sviðu-Kára, en einnig um Gunnar á Hlíðarenda og að Njáll hafi verið inni brenndur á Bergþórshvoli.³
Að Njálsbrenna hafi átt sér stað kemur einnig fram í nokkrum fornum annálum.^{4 5}

Þessar skráðu heimildir annarra rita styrkja mjög sannleiksgildi Njálu.

Toppur
væri
að
finna
höfund
Njálu
!!

Margir hafa leitað að höfundi Njálu, sem er óþekktur. Hefur þá verið fylgst með frásagnarstíl og getið söguþekkingar skrásetjara. Mörg dæmi eru sýnd um svipað orðalag seinni tíma höfunda og bent á frásagnir í sögunni sem líkjast atburðum er síðar hafa gerst. Einnig hefur verið bent á, að sögumaður gæti hafa stuðst við texta ýmissa íslenskra og erlendra rita við gerð sögunnar.^{6 7}

Senn jósum vér, svanni,
sextán, en brim vexti,
dreif á hafskips húfa
húm, í fjórum rúmum.

Vel getur þetta verið vísa úr lengra kvæði, sem Snorri og ritarar hans hafa kunnað. Merkilegt er, að höfundi Njálu hefur ekki verið kunnugt um þennan kveðskap.

Er það
Sturla
Þórðar-
son
??

A:
mundi
hafa
þekkt
vísuna

B:
Of
kunnugur
í
Dölum

Sá sem þekkti þessa vísu hefði vafalaust notfært sér hana í sögunni. Hér er heimild óháð Njáls sögu um, að Brennu-Njáll hafi raunverulega verið til. Hefur sá maður þá verið í siglingum, lent í sjóroki og þurft að ausa sem aðrir skipverjar. Hann er þá einnig skáld og yrkir dágóða vísu með merkilegu sjávarheiti, sem verður til þess að vitnað er í kveðskapinn í virðulegu fræðiriti Snorra Sturlusonar.

Höfundur Njálu verður alveg af allri þessari kunnáttu Njáls. Hann getur ekkert um alla sjómennsku Njáls og segir ekkert frá millilandasiglingum hans. Þarna hefði verið gott efni til frásagnar um ferðalög Njáls á hans yngri árum. Þá er skáldskapargáfa Njáls hvergi notuð í sögunni. Ég er hræddur um, að skáldið Sturla Þórðarson hefði gert sér mat úr kveðskap Njáls, hefði hann ritað Njálu.

Annað atriði útilokar einnig Sturlu Þórðarson sem höfund. Er það lýsingin í Njálu á hlut Hrúts Herjólfssonar, er hann lagði í bú, þá hann gekk að eiga Unni Marðardóttur. En þar stendur: „hann skal hafa Kambsnes ok Hrútsstaði ok upp til Þrándargils.”

Er þetta mikið land, og nær yfir Höskuldsstaði, sem var óðalsjörð bróðurins og því ekki föl. Það bendir til ókunnugleika Njáluhöfundar á Dalabyggð. Sturla Þórðarson var Dalamaður og hefði ekki sýnt þá vanþekkingu á svæðinu í riti sínu.¹

Ýmsir aðrir hafa einnig verið taldir líklegir höfundar. Um þá speki geta aðeins færir sagnfræðingar fjallað.

Munir
fundnir
við
Gunnars-
stein

Bruna-
leifar
á
Berg-
þórs-
hvoli.

Annars vegar má styrkja sannleiksgildi sögunnar með niðurstöðum af fornfræðilegum og náttúrufræðilegum rannsóknum á sögusviðinu eða efni, sem fjallað er um í texta sögunnar.

Rétt við Rangá, skammt frá Knafahólum, þar sem setið var fyrir Gunnari og bræðrum hans, er Gunnarssteinn, þar sem bardagi er talinn hafa átt sér stað. Þar nokkuð frá hafa fundist mannabein og munir úr tveimur dysjum, en einnig beinhólkur með útskorinni mynd af hjartardýrum, er minna á Hjört bróður Gunnars, sem féll þar í bardaganum.^{10 11}

Þá hafa fornleifafræðingar vandlega rannsakað allt svæðið á Bergþórshvolnum og fundið þar fornar rústir af sofnhúsi og fjósi með brunaleifum.12 13 Hef ég síðan orðið þess aðnjótandi, að fá að skoða nokkur gögn frá Bergþórshvoli, staðnum sem er í brennidepli sögunnar. Ég hef rannsakað línakur á svæðinu, en einnig skoðað brunaleifar úr sofnhúsinu, þar sem bygg var þurrkað. Aldursgreining á þessum brunaleifum var svo nákvæm, að það má segja, að hún ein sér sanni að Njálsbrenna hafi átt sér stað.

Þannig geta náttúrufræðilegar niðurstöður einnig verið afdrifarík gögn fyrir sannleiksgildi sagnanna.

Heimildir

• 1) Einar Ólafur Sveinsson. Á Njálsbúð bls. 1-180. Hið Íslenska Bókmenntafélag, Reykjavík 1943.
• 2) Einar Ólafur Sveinsson. Formáli Brennunjáls sögu. Hið Íslenska Fornritafélag, Reykjavík 1954.
• 3) Landnámabók Íslands, Helgafell 1948.
• 4) Konungsannáll.
• 5) Lögmannsannáll.
• 6) Barði Guðmundsson, Höfundur Njálu bls 1-274. Safn ritgerða, Reykjavík 1958.
• 7) Hermann Pálsson, Uppruni Njálu. Bókaútgáfa Menningarsjóðs, Reykjavík 1985.
• 8) Matthías Jóhannessen. Höfundur Njálu. Bókmenntaþættir bls. 350-357, Almenna Bókafélagið, Reykjavík 1985.
• 9) Einar Kárason. Um höfund Njálu. Erindi flutt í Háskóla Íslands 19. október 2009.
• 10) Kristján Eldjárn. Bardagi við Rangá bls. 71-82, Gengið á reka, Bókaútgáfan Norðri 1948.
• 11) Bergsteinn Gizurarson. Bogastrengs hólkur. Óprentuð heimild.
• 12) Matthías Þórðarson. Rannsóknir á Bergþórshvoli, Ísafold, Reykjavík 18. september 1928.
• 13) Kristján Eldjárn og Gísli Gestsson. Rannsóknir á Bergþórshvoli. Árbók Hins Íslenska Fornleifafélags bls. 5-75, Reykjavík 1952.