(Öryggis-
afrit)
Merkileg þessi sterka þörf hægri
manna fyrir að "skrifa söguna": ná að túlka hana á undan "hinum" - og ekki
bara sína sögu heldur kannski miklu fremur sögu andstæðinganna: Þeir líta á
söguna sem herfang.
Fyrir jólin las ég eina af þessum bókum; nýtt verk Styrmis Gunnarssonar sem
hefur að geyma glímu hans við þau siðferðilegu álitamál sem hljóta að vakna
með hverjum þeim sem stundað hefur að bera fé á einstakling í því skyni að
fá hann til þess að rjúfa trúnað við félaga sína og senda þær upplýsingar
síðan til húsbænda sinna, meðal annars eiganda Morgunblaðsins, sem Styrmir
hefur verið afar hollur eins og sést á fyrri bókum hans, svo að minnir
jafnvel á brytann góða í Downton Abbey. Upplýsingar Styrmis rötuðu jafnvel
til Bandaríkjamanna, fulltrúa erlends stórveldis sem starfaði hér á landi
með eigin hagsmuni að leiðarljósi fremur en Íslendinga - en Styrmir virðist
enn ekki hafa áttað sig á því, eftir öll þessi ár og talar stundum eins og
herinn hljóti að fara að koma aftur nú þegar Rumsfeld ráði ekki lengur.
Bjargað frá Gúlaginu?
Styrmir ræðir þessi mál af hispursleysi og það er gott framtak hjá honum að
skrifa þessa bók og deila með okkur hinum hugrenningum sínum og minningum,
jafnvel þó að hann virðist enn eiga erfitt með að horfast í augu við eigin
gerðir sem fólust í mútum, njósnum og undirróðri gagnvart pólitískum
andstæðingum í lýðræðisþjóðfélagi.
Það er fljótsagt, að ekkert kemur fram í bókinni sem réttlætir þessa
starfsemi, þó að höfundur streitist við að setja hana í alþjóðlegt samhengi
kalda stríðsins. Standi Styrmir í þeirri trú að hann hafi bjargað
Íslendingum frá Gúlaginu með því að bera fé á slefbera úr Sósíalistafélagi
Reykjavíkur fær sú hugmynd ekki stuðning úr hans eigin bók.
Ekkert sem Styrmir hefur orðið áskynja í heldur lítilmótlegu karpi innan
raða sósíalista sjöunda áratugarins um sæti á framboðslistum, mannaforráð og
takmarkaðar vegtyllur gefur ástæðu til að ætla að þeir hafi verið "handbendi
Rússa" eða starfað samkvæmt skipunum þaðan. Þar innan raða voru vissulega
menn sem töldu enn að í Rússlandi væri að finna fyrirmynd um hið góða
samfélag en slíkir menn höfðu æ minni áhrif innan flokksins eftir því sem
fram liðu stundir og enduðu flestir sem sérlundaðir vitaverðir á útskögum.
Þess vegna er hjákátleg margítrekuð áskorun Styrmis til Kjartans Ólafssonar
fyrrverandi Þjóðviljaritstjóra um að gera hreint fyrir sínum dyrum eins og
Styrmir telur sig sjálfan vera að gera með þessari bók: þar með ýjar hann að
því að í pólitískri fortíð Kjartans séu einhver leyndarmál ámóta ljósfælin
og mútu- og njósnastarfsemi hans sjálfs. Hann lætur að því liggja að Kjartan
hafi á samviskunni einhver þau myrkraverk sem réttlæti áralangar hleranir á
síma Kjartans og annarra sósíalista - þar á meðal vina Styrmis og
tengdaföður, svo að Styrmir hefur áreiðanlega - eins og hann bendir sjálfur
á - verið hleraður. Hann talar eins og þau sem skipulögðu og gengu
Keflavíkurgöngur gegn erlendri hersetu á Íslandi hafi þar gengið erinda
Rússa en ekki fyrir land sitt og þjóð, eins og raunin var.
Styrmir virkar flókin persóna - stundum hreinskiptinn og einlægur og stundum
íbygginn yfir eigin leyndri vitneskju og ráðabruggi. Bókin er
þversagnakennd. Í þeim fræga Skeggjabekk kynntist Styrmir nokkurs konar
þverskurði af íslenskum sósíalistum og rekur þá vináttu í þessari bók eins
og nokkurs konar kontrapunkt við allt undirferlið. Þarna er Jón Baldvin sem
fæddist í Alþýðuhúsinu á Ísafirði og átti í vændum að verða íslenskur
krataforingi, smáþjóðafrelsari og Evrópusinni númer eitt; þarna var Ragnar
Arnalds sem enn er að berjast á móti Uppkastinu sem afi hans Ari Arnalds lét
ásamt fleirum fella, svo að fullveldi Íslendinga tafðist um tíu ár. Þarna
var Bryndís Schram, væn stúlka úr vesturbænum og vinstri sinnuð út af
samlíðan með mönnunum. Þarna voru listamennirnir Atli Heimir, Magnús Jónsson
og Brynja Benediktsdóttir - öll róttæk af því að fólk sem vildi búa til list
og færa lit inn í tilveruna á Íslandi var vinstri sinnað á þeim árum - og
ekki meira hallt undir Sovétríkin en tengdafaðir Styrmis, Finnbogi Rútur. Og
þarna var Ragnar skjálfti, utanveltukommi og verðandi Fylkingarstaur með
allri þeirri skringilegu blöndu af anarkisma, aktífisma, ættjarðarást,
kommúnisma og allsherjar stuði sem þar mallaði. Ekkert þessara
bekkjarsystkina Styrmis var á vegum Rússa - eins og hann veit ósköp vel
sjálfur og viðurkennir. En það er eins og Styrmi sé fyrirmunað að draga
rökréttar ályktanir af þessum kynnum - jafnvel enn í dag. Þessir krakkar
voru ekki undantekning frá öðrum sósíalistum þessara ára. Þau voru reglan.
Sósíalisminn var og er mannúðlegt sjónarmið og "félagsandi" eins og Jónas
Hallgrímsson nefndi það. Mörg myrkraverk voru vissulega unnin í nafni
sósíalismans en fráleitt er að líta svo á að Íslendingum hafi verið forðað
frá fangabúðavíti með því að hlera síma manna eða neita þeim um vinnu eins
og stundað var á þessum árum gagnvart íslenskum sósíalistum.
Því að Styrmir og félagar voru ekki varðmenn hins opna og lýðræðislega
þjóðfélags. Þeir voru óvinir þess.