Uppfært
15.4.2000

um breytt námsefni
og endurskoðun kennsluhátta
í tölvunotkun.

Þessi samantekt er ætluð kennurum tölvudeildar. Þar hafa sumir meiri menntun og aðrir minni - einnig í kennslugreininni sjálfri. Sumir hafa starfað þar lengi en aðrir aðeins eina önn. Enn aðrir byrja í nýir um leið og hið nýja námsefni er tekið upp. Sennilega hafa þeir kennt eldra námsefnið á fyrri kennslustað.

Þessi vefsíða geymir athugun á því hvert það verkefni er sem ráðist skal í. Einfaldasta lýsing þess er auðvitað þessi: Tekin verður upp kennsla breytts námsefnis undir nýju áfangaheiti. Ef til vill er þetta ekkert mál. Hér er farið yfir ýmsa þætti sem hugsanlega geta snert þessa breytingu. Ef það virðist vera eitthvert mál að sinna einhverjum eða öllum þeim þáttum þá getur verið ástæða til að gera áætlun um hvernig þeim verði sinnt.

Formáli = Eftirmáli

7. lota:

• I: Inngangur
• II: Hvert er viðfangsefnið? Yfirlit yfir það verkefni sem fólgið er í framkvæmd breytingarinnar
• III: Áætlun um framkvæmd breytingar

8. lota:

• IV: Nánari lýsing breyttrar kennslu:

• Minnkandi hópur eldri nemenda hefur lokið fyrra námsefni. Stækkandi hópur yngri nemenda hefur lokið nýja námsefninu. Meðan skiptin ganga yfir eru hóparnir samtímis í skólanum.
  Íhugað frá sjónarhóli eldri nemenda,
  yngri nemenda,
  hægfara nemenda.
  Nytsamar aðgerðir
• Kennarar þurfa að gera sér grein fyrir
  (a) nauðsyninni að breyta
  (b) í hverju hin nýja kennsla er raunverulega fólgin - kynna sér hið nýja kennsluefni og gera sér grein fyrir að þrátt fyrir ný heiti á hugtökum er innihaldið ýmist kunnugt eða/og viðráðanlegt fyrir þá sjálfa,
  (c) hvar fæ ég hjálp?
  (d) er unnt að koma kennsluefninu fyrir á þeim tíma sem ætlaður er til námsins.
  (e) hvernig er pólitíska staðan? Vil ég vera með?
• Afla þarf námsefnis og prófabanka og þjálfa kennara við að nýta sér þann banka.
• Gera þarf áætlun um framkvæmd breytingarinnar
  Nokkur nytsöm atriði að hafa í huga

Eru áhrifin þau sömu á alla nemendur eða mismunandi eftir því hvort um er að ræða yngri eða eldri nemendur og skiptir máli hvort þeir eru hraðfara eða hægfara í námi?

Frá
sjónar-
hóli
eldri
nemenda:

Áætluð breyting er tvíþætt:

• Annars vegar er breytt innihald í kjarnaáfanganum sem nú mun heita UTN-103. Þetta er ekki talið að muni hafa nein áhrif í hópi eldri nemenda nema þá fýsi að taka hann til að búa sig undir að taka einhvern af fyrri þremur hlutum TÖK-prófsins. Eðlilegt er að leysa það mál með því að leyfa þeim að taka UTN-103 sem valáfanga þótt þeir hafi þegar lokið námi í TÖL-102 eftir eldra skipulagi.
• Eldri nemendur munu hafa sama aðgang og yngri nemendur að valáfanganum UTN-203 til að búa sig undir seinni fjóra hluta TÖK-prófsins. Þar mun því enginn munur verða á.

Prófkostnaður: Ljóst er að nemendur munu verða að greiða prófgjald fyrir hvert TÖK-próf sem þeir þreyta. Það verður þeim auðvitað nokkur nýlunda en jafnframt er lílegt að það knýji þá til að gera sér grein fyrir tilgangi náms síns. Þeir eru þá að afla sér verðmætis, þar sem er viðurkenning sem veitir aðgang að atvinnu.

Yfirleitt tengja nemendur framhaldsskólans ekki verðmæti við nám í huga sér. Þekking og menntun er þó einmitt það sem mest er eftir sótt þegar starfsmanna er leitað. Það er því til góðs að hvetja nemendur til að gera þess tengingu skírari í huga sér.

Frá
sjónar-
hóli
yngri
nemenda:

Yfirleitt er þetta ekki áhyggjuefni. Nýnemar taka sem sjálfsögðum hlut þeirri námsefnisskipan sem fyrir þá er lögð í upphafi framhaldsskólans. Þetta gildir að minnsta kosti um fyrstu námsönnina því að þá hefur nýneminn svo margt nýtt um að hugsa. Nemandi sem nær þokkalegum tökum á því efni sem fyrirhugað er að taka upp - mun þá verða svo ánægður með eigin færni að hann hefur fremur samúð með hinum sem fóru á mis við tækifærið.

Alkunna er að það eru þeir nemendur sem betur standa sig sem hafa þá áhrifarödd sem kennarinn og skólinn hlustar mest eftir. Hinir hafa auk þess ekki nægilegt sjálfstraust til að orða gagnrýni sína með eftirfylgni.

Frá
sjónar-
hóli
hægfara
nemenda:

Þegar litið er til æ vaxandi hlutverks tölvunnar í lífi hvers íslensks einstaklings er þess að vænta að öll aukin tölvuþjálfun nemenda verði þeim til stuðnings í bráð og í lengd. Eins og í öllum námsgreinum reynir hér á kennarann að miðla svo málum milli nemandans og námsefnisins að nemandinn sættist á að tileinka sér efnið.

Þegar kennarinn hvetur nemandann til að takast á við TÖK-prófin getur hann lagt áherslu á að ekki er nausynlegt að taka nema einn áfanga þess í einu og að nemandinn getur tekið þann áfanga þegar hann er sjálfur tilbúinn. Hann getur líka tekið þann áfanga aftur ef hann vill.

Þegar þetta er skoðað er þess að vænta að ef kennarinn er ekki þeim mun óheppnari þá takist að gera einnig hægfara nemendum námið eftirsóknarvert.

Nytsamar
aðgerðir

• kynna TÖK-námið sem aðgangskort að einföldum tölvustörfum á evrópska efnahagssvæðinu,
• kynna efni TÖK-námsins og
• fá fyrirtæki og stofnanir til að staðfesta TÖK-staðalinn sem nytsaman lágmarksgrundvöll fyrir ráðningu í hin einfaldari tölvustörf.

Með þessum hætti færist TÖK-skírteinið nær venjulegu ökuskírteini að eftirkeppnisvirði. Senn verða aðeins fá prósent vinnuaflsins ráðin til starfa þar sem ekki þarf að sinna tölvustörfum og þá þurfa allir aðrir að hafa TÖK.

Kennarar eru margir og ólíkir og hér er reynt að horfa til hins fjölbreytta hóps sem gæti verið til staðar - en ekki bara til þess úrvalsliðs sem í raun er í deildinni. Þess vegna er velt hér upp ýmsum hliðum sem kunnugir vita að ekki munu valda áhyggjum í þessum hópi.

Sú breyting sem hér stendur fyrir dyrum uppfyllir tvö afar mikilvæg skilyrði:

• 1 - Ekki verður hjá því komist að taka upp breytt námsefni.
  Það stafar af því að fræðsluyfirvöld hafa ákveðið að svo skuli gert. Umfang breytingarinnar getur hins vegar verið matsatriði. Þannig væri unnt að hugsa hið breytta nám út frá því sem þegar er í gangi og taka inn í það nám þær breytingar sem nauðsynlegar virðast - en einnig er hægt að líta til þess staðals sem búinn hefur verið til og horfa þaðan. Það merkir að engir aukakrókar eru lagðir í því skyni að nýta það efni sem áður var kennt.
• 2 - Skilgreining UTN-námsins er ljós í aðalnámskránni og hana má nota til að bjóða valnám í áföngum til undirbúnings TÖK-prófum. Útbreiðsla TÖK-staðalsins og nytsemi TÖK-prófsins gerir TÖK-prófið eftirkeppnisvert. Engu að síður veitir UTN-skilgreiningin skólanum færi á sjálfstæði til að fylgjast með og þróa námið áfram eftir því sem þróun verður í sviði upplýsinga- og tæknimennta.

Fyrir þjálfaðan kennara er það ætíð áfall að þurfa að fara í gegnum ný tilraunatímabil sem hann veit að skilar fyrstu nemendunum miklu minnu heldur en þeim sem síðar munu koma.

Að þessu sinni - og sem ég skrifa þetta - er mér námsefni ekki tiltækt. Það verður þó að ætla að unnt sé að afla staðlaðra kennslugagna vegna þess hversu útbreiddur staðallinn er.

Þessi spurning er alltaf uppi eftir að breytingin hefur verið ákveðin. Ég - sem þetta skrifa - er augsýnilega að notfæra mér verkefnið til að afla mér yfirsýnar og auðvelda mér framhaldið. Aðrir geta verið í erfiðari aðstöðu á kafi í önnum við kennslu gamla efnisins og þannig fastir í því plógfari sem þeir þrá að komast upp úr sem fyrst. Slík staða getur valdið mikilli streitu því það er mannlegt eðli að vera órólegur, finna streituna vaxa þegar rekur að verkefni sem ekki sér út yfir. Nám er ætíð verkefni sem ekki sér út yfir fyrr en því lýkur.

Í öllum hópum eru menn misfúsir til breytinga. Skipta má kennurum - eins og öðrum - í þessa þrjá hópa:

• Sumir eru samstarfsfúsir og leggja sig eftir að laga sig að hinu nýja námsefni.
• Sumir eru andsnúnir, finna hinu nýja námsefni allt til foráttu og vilja alls ekki taka það í notkun.
• Sumir eru svo í móti breytingunni að þótt þeir láti sem þeir fylgi henni neyta þeir um leið allra ráða til að varpa rýrð á hana og grafa undan henni.

Nauðsynlegt er að átta sig á þessum staðreyndum svo að einstaklingurinn geri sér grein fyrir að allar tegundir tilfinninga eru eðlilegar á tímamótum sem þessum. Gera má ráð fyrir að eftir því sem mönnum hjaðnar fyrirstaðan í huga og augum verði þeir minna kvíðnir fyrir verkefninu og þar með fúsari til samvirkni. Sú ályktun leiðir til þeirrar niðurstöðu að leggja beri atorku og kostnað í að létta kennurum förina yfir hjallann þar til þeir sjá að þetta verkefni er vel viðráðanlegt.

Prófabanka þarf að koma upp í því efni áfangans sem er sérstaklega sniðið að viðkomandi skóla. Það efni sem notað er til að undirbúa TÖK-prófin má hins vegar meta með hliðstæðum hætti og notaður er við mat á sjálfum TÖK-prófunum.

Nauðsynlegt er að hafa þessi gögn svo nærtæk að kennarar geti rætt þau og skoðað og borið saman bækur sínar jafnóðum og þeir fikra sig áfram með nýtingu þeirra.

Næsti kafli gerir grein fyrir áætluninni og tekur mið af þeim hugleiðingum sem fram hafa komið. Hér á eftir eru skoðuð nokkur nytsöm atriði.

• er þörf, hún skiptir máli og hún er viðeigandi. Hún uppfyllir vel - og ef vel tekst til betur en eldra námsefnið - þá ósk kennarans að skila af sér hæfum og snjöllum einstaklingum.
• Það er afar líklegt að það takist að leggja fram með skýrum hætti alla áætlun um breytinguna og gera nákvæmlega grein fyrir nýja námsefninu - og að mestu með þeim hugtakaforða sem er á takteinum kennara frá eldra námsefni.
• Flækjustig breytingarinnar er í senn lágt og hátt. Í sjálfu sér er einfalt að taka upp breytinguna en hið breytta námsefni er fjölbreyttara heldur en hið gamla. Þannig verður flækjustig hinnar breyttu kennslu meira. Þetta gefur kennurum færi á að njóta sín við breytinguna hvort sem þeir lita á hana sem einfalda upptöku á vel skilgreindu efni sem aðrir kennarar við aðra skóla hafa þegar byrjað að kenna og eru fúsir að koma og liðsinna um breytinguna - eða þeir líta til þess að út frá hinu eldra námsefni virðist í fljótu bragði sem tímaumfang áfangans verði næsta naumt miðað við hið aukna námsefni og því kunni það að verða æði flókið að koma öllu fyrir á viðunandi hátt. Hið sama á við þegar til sjálfrar kennslunnar kemur. Þar ættu kennarar að geta kosið sitt kjör-flækjustig með því annað hvort að leggja efnið upp eftir einföldum línum eða líta svo á að þeir séu að opna nemendum sínum dyr völundarhúsa.
• Þetta er afar fagleg áætlun því hún hækkar þekkingarstig og leiknistig nemenda og gerir þekkingu þeirra yfirgripsmeiri en með eldra námsefninu. Til viðbótar opnar hún nemendum færi á að afla sér að minnsta kosti hluta starfsréttinda. Hún er um leið raunhæf þótt hugsanlegt sé að veita þurfi nemendum tækifæri til enn frekari þjálfunar áður en þeir gangast undir próf í viðkomandi TÖK-áfanga.

• Allir kennarar skólans eru samtímis að breyta kennsluefni sínu í meiri og minni mæli samkvæmt boði fræðsluyfirvalda. Þetta er hér talið hvetjandi því allir verði í breytinga- og upptökuferli.
• Ekki er unnt að ganga að því vísu að fjárhagslegur stuðningur fáist eða atbeini til að vekja og virkja útaðila til fylgis við hugmyndir eins og að efla vægi TÖK-staðalsins sem aðgangs-skilyrðis til tölvustarfa.
• Nokkur menntun er nauðsynleg fyrir kennara til að taka að sér kennslu í sumum þeim TÖK-efnum sem ekki hafa verið kennt áður - eða í minni mæli.
• Tímamörk er hörð því þetta skal taka upp til kennslu í upphafi næstu kennsluannar. Það er töluvert krefjandi og sennilegt að aðeins verði sumir kennarar tilbúnir að fullu en aðrir geti notið liðsinnis þeirra og leiðsagnar í gegnum fyrstu kennsluönnina.

• Samstarf kennaranna í deildinni skiptir miklu máli. Málum er svo háttað við þá deild sem hér er um að ræða að allir keppast við að afla sér þess grunns sem nauðsynlegur er - og auka við hann. Jafnframt er liðsinni hinna ætíð til reiðu bæði með velvilja og án allra skilyrða.
• Hlutverk aðila utan deildarinnar er ekki verulegt í upptökuferlinu. Upplýsingar frá deildinni verða skráðar í framvinduskrá skólans og faglegt mat verður á hennar hendi. Hins vegar verðu yfirmat á vegum stjórnenda skólans í samræmi við ákvæði aðalnámskrár. Það mun nýtast til að styðja og víkka mat deildarinnar og auðvelda samanburð við fyrri námsárangur og árangur nemenda á TÖK-prófum frá öðrum TÖK-prófmiðstöðvum.