Námskrárbreytingaraðferðir

Aðferðir við að taka upp breytingar

Líkön: Innan og utan skóla og samanburður á þeim

Vitnað til Marsh og Willis

flóra

og

hvar?

• Efnisleg smábreyting eða stórbreyting?
  Um getur verið um að ræða litla breytingu á einum litlum þætti einnar námskrár - til dæmis að í tölvukennslu er í ritvinnslu ákveðið að nemendur þurfi einnig að læra að búa til neðanmálsgrein - eða mikla breytingu svo sem eins og að hefja kennslu í nýrri námsgrein sem um leið kallar á breytingar á einni eða fleiri öðrum námsgreinum.
• Staðsetning breyti-starfsins
  Um getur verið að ræða breytingu sem aðeins er ætlað að koma til framkvæmda í einum skóla - eða breytingu sem unnin er utan allra skóla og ætlað er að koma síðan til framkvæmda í öllum skólum landsins.

algengir
starfs-
hættir

• Ráðnir eru margir einstaklingar til verksins. Þeir eru venjulega valdir vegna sérhæfni sinnar og þeir starfa við verkefnið í fullu starfi í nokkur - eða allmörg ár.
• Þeir nota í ríkum mæli umfangsmiklar kannanir og spurningalista til að gera sér grein fyrir á hverju er þörf.
• Jafnóðum og þeir komast að einhverjum niðurstöðum eru þær niðurstöður fengnar öðrum hópum sérfræðinga til að vinna úr eða gera tilraunir með og niðurstaða þeirra tilrauna er jafnóðum og kerfisbundið endurskoðuð og könnuð.
• Þeir nota umfangsmiklar aðgerðir til að koma á framfæri upplýsingum og kynna aðgengi að niðurstöðum sínum og því sem eftir þá liggur. Þeir sjá til þess að notendur fái tækifæri til viðunandi þjálfunar, öll þau gögn sem búin hafa verið til í kjölfar vinnu þeirra fari til allra skóla eða fari í framleiðslu til almennrar útgáfu og dreifingar.

algengir
starfs-
hættir

• Starfshópurinn samanstendur af fáum kennurum sem starfa að breytingunum í hlutastarfi.
• Þeir meta breytingaþörfina skjótlega og óformlega.
• Störf þeirra beinast einkum að framleiðslu kennsluefnis.
• Leiðbeiningar um framgang og notkun geta fylgt með.

??

er (1,1,1)

best

??

• X Stýrenda - skali:
  * 1 samsettur hópur, notandinn vegur þungt
  * 2 háskólamenn
  * 3 námskrár - sérfræðingar
  * 4 umhverfis - sérfræðingar
  

• "Y Staðsetningar - skali
  * 0 Utan skóla - þ.e. fjarri notanda:
  * 1 Innan skóla - þ.e. nærri notanda:

• Z Notkunar - skali:
  * 1 eftir eigin höfði
  * 2 hagræða má að hluta
  * 3 fylgja ber leiðbeiningum

Þar með er unnt að staðsetja starfs-einkenni námskrárgerðarstarfshóps að námskrárverkefni með þremur hnitum:

• (x,y,z) = (2,0,3) merkir að í hópnum er ráðandi háskólamanna-hópur, unnið er fjarri þeim sem síðar skal fara eftir því sem ákveðið verður, þegar til kastanna kemur mun notandinn fá nákvæmar leiðbieningar sem hann þarf aðfylgja út í ystu æsar.
• (x,y,z) = (4,0,2) merkir í hópnum eru umhverfis-sérfræðingar ráðandi. starfið er unnið fjarri þeim sem síðar á að fara eftir því sem ákveðið verður, þegar til kastanna kemur mun notandinn fá leiðbeiningar sem hann mun að hluta til fá að laga að eigin óskum.
• (x,y,z) = (1,1,1) merkir að hópnum er sameiginlega stýrt af þátttakendum sem hafa misjafnan bakgrunn, verkið er unnið hjá og með þeim sem eiga að hagnýta það, þegar til kastanna kemur verður sjálf framkvæmdin eftir því sem hæfir hverju og einum.

Með þessari hnitagjöf er GÓP raunar að gefa í skyn að þegar vinnslan er staðsett fjarri skólanum og kennaranum sem á að nota breytinguna þá byrji öll framkvæmdin á gólfinu (þ.e. í xy-planinu) og þá sé undir ýmsu komið hvort hún nær að hefja sig til vegs.

• Stofnunar-breyting - Breytingin er unnin á sérstakri stofnun. Henni er síðan ætlað að flæða yfir aðrar stofnanir.
  * Rannsókn, þróun og látið spyrjast. Clark og Guba, 1965: RDD = Research, Development and Diffusion.
• Þekkingar-dreifing - Breytingin er unnin á sérstakri stofnun er lögð er vinna í að koma málum svo til leiðar að aðrar stofnanir taki hana upp.
  * Breyting unnin upp og tilraunakennd. Tilteknar stofnanir taka síðan við og kynna niðurstöðurnar í því skyni að koma þeim til framkvæmda í öðrum skólum. Schon, 1971: CPM = Center-Periphery Model.
• Gagnvirkt - Breytingin er unnin upp á sérstakri stofnun. Eftir það er samt gert ráð fyrir að kringumstæður séu að umtalsverðu marki öðruvísi í hverjum skóla heldur en séð var fyrir við þróun breytingarinnar og því þurfi að gera ráð fyrir að fylgja þeim eftir - eða sætta sig við að þær skili sér ekki eins og til var ætlast.
  * Breytingin er unnin upp en til að koma henni á þarf að ná upp umræðum milli þeirra sem mæla fyrir henni og hinna sem eiga að nota hana. Milli þeir er alltaf skoðanamunur og hann þarf að jafna með umræðu, upplýsingum og skoðaðaskiptum. MacDonald & Walker, 1976: NM = Negotiation Model.

RDD =
Research,
Development
and
Diffusion

Grunnrannsóknir > afmarkaðar rannsóknir > þróun og prófun hugmynda > framleiðsla og frágangur > skipulögð fjöldakynning > notandinn

Á hverju þrepi eru kallaðir til sérfræðingar sem aðstoða við að leysa úr vanda , finna lausnir og síðan að láta lausnirnar spyrjast - eða raunar frekar: kynna lausnirnar. Hið nýja námsefni og námskrárinnlegg líkist háþróaðri iðnaðarvöru að því leyti að það er fyrst hannað, síðan framleitt undir ítarlegu eftirliti og síðan prófað og það má síðan hagnýta það hvar sem er - bæði innanlands og utan. Hægt er að framkvæma yfirgripsmiklar kannanir áður en ráðist er í framkvæmdir. Megináherslan er því lögð á að búa til gæða-nýjung sem gengur sem víðast - en ekki hirt sérstaklega um kennarann sem á hverjum stað er ætlað að taka nýjungina í notkun.

Gagnrýni hefur beinst að þessu verklagi: ... megináhersla á tæknilega fullkomnun og getur í engu breytt skólum, ... vanmetur nýjungagetu kennarans og skólans og hefur skólaandann að engu, ... gerir ráð fyrir óvirkum viðtakendum, ... leggur aðaláherslu á staðlaðar lausnir en hjálpar ekki kennaranum að koma nýjunginni í notkun, ... hjálpar ekki kennurum og öðru skólafólki til að skilja samhengi námskrárbreytinga og námskrárþróunar í viðkomandi skóla.

CPM =
Center-
Periphery
Model

Gagnrýni á þetta verklag beinir athyglinni að því að hér er í raun alveg litið fram hjá sjálfu þróunarferli nýjunganna og ekki tekið tillit til þess hvernig kennarar og skólar raunverulega fara að því að taka upp nýjungar. Gagnrýnin verður í þeim efnum að mörgu leyti sú sama á CPM eins og á RDD.

NM =
Negotioation
Model

• Stofnunar-breyting - Hópur vinnur verkefnið og kemur breytingunni til framkvæmda innan stofnunarinnar.
  * Þróun og samskipti - PICM = Proactive/Interactive Change Model << Zaltman 1977
  * Þróun - kerfi - framkvæmd - Leithwood 1981: GSAM = Growth - System - Action Model
  * Stofnunarbreytingar líkan - á sérstakri síðu:
  ODM = Organization Development Model << Schmuck & Runkel 1972 -
• Gagnvirkt -
  * Heimalausnir með aðstoð - AGN Jón Baldvin Hannesson, Rósa Eggertsdóttir og Rúnar Sigþórsson
  * Heimalausnir -PS = Problem Solving << Lippitt 1958
  * Framkvæmd og skoðun - á sérstakri síðu:
  AR = Action Research << Elliot 1980
  * Átakalíkan - CM = Conflict Model << Schelling 1963
• Einstaklingsbundið -
  * Starfstengt líkan - á sérstakri síðu:
  CBAM = Concerns-Based Adoption Model << Hall 1975

PICM =
Proactive /
Interactive
Change
Model

• (1) Gera sér grein fyrir markmiðum starfseminnar. Með þeim hætti kemur í ljós að einhver þáttur starfseminnar er ekki í heppilegasta samræmi vð heildarmarkmiðin. Það vantar eitthvað.
• (2) Gera þarf grein fyrir viðfangsefninu. Í hverju er vöntunin fólgin? Fyrsta skrefið til að losa um fasta venju.
• (3) Tillögur til lausnar. Námskrárbreytinga-starfshópurinn kynnir hugmyndir að því sem hann leggur til að gert verði.
• (4) Meðbyr og mótbyr. Dregið er fram það sem mælir með þeim tillögum sem lagðar hafa verið fram, hvaða hjálpartæki og stuðning er unnt að fá til breytingarinnar og hvað geti staðið í vegi fyrir henni.
• (5) Fleiri lausnir. Dregnar fram fleiri leiðir til lausnar.
• (6) Skoðun, prófun, sýning. Hópurinn kynnir áætlanir sínar um hvernig breytingin skuli framkvæmd.
• (7) Ákvörðun er tekin. Nú er tekið af skarið um það hvort fara skuli hina boðuðu leið eða reyna einhverja aðra af þeim leiðum sem kynntar hafa verið.
• (8) Framkvæmd og eftirfylgni. Breytingin er framkvæmd og fylgst er með hvernig til tekst. Ekki er látið staðar numið fyrr en hún hefur algjörlega fest rætur í starfseminni og nýtist eins og til var ætlast.
• (9) Mat. Strax er fylgst með hvaða áhrif breytingin hefur á það hvernig tekst að uppfylla markmið starfseminnar. Tekið er mið af því mati við lokafrágang breytinganna - eða til að endurbæta þær eftir þörfum.

PICM hefur reynst vel í skólum þar sem kennarahópar vinna stöðugt að þróun námsefnis og námskrár, fá til þess hvatningu og stuðning og lækkaða kennsluskyldu. Þessu líkani fylgir fjöldi gátlista um atriði sem kanna þarf og fylgja eftir á hverju skeiði fyrir sig.

Gagnrýni hefur PICM-líkanið þó fengið um að breytingarnar sem þannig fást fram séu um margt rýrari að rökstuðningi, nái ekki eins góðu fylgi meðal samkennara og séu ekki til jafnmikils gagns og gjarnarn er ályktað af hinni glæsilegu uppsetningu á verkskeiðum þess. Svo virðist sem það sé talsvert bil á milli þeirrar veruleikamyndar sem líkanið skilgreinir og raunveruleikans á sjálfum skólavettvanginum.

AGN =
Aukin
Gæði
Náms

Sjá fyrst hér: AGN-líkanið. Líkanið skoðar breytur á

(A) stjórnunarsviði: forysta, samstarf og samábyrgð, starfsþróun, athuganir og mat, áætlanagerð, samhæfing

og (B) í kennslustofunni: sérhæfing kennara, samskipti, bekkjarstjórnun, fjölbreytni kennsluhátta, námsaðlögun, undirbúningur og sjálfsmat kennara,

og áætlar að þegar menn vilji þróa starf skólans sé leiðin sú að starfsfólkið vinni með þessar breytur.

Undir myndinni af AGN-líkaninu segja íslensku höfundarnir sem jafnframt eru ráðgjafar með líkaninu hérlendis: "Eins og AGN-líkanið ber með sér (sjá mynd) eiga skólar að takast á við innra mat á starfi sínu og ákvarða á grundvelli þess forgangsverkefni til umbóta. Athuganir beinast að tveimur meginsviðum í starfi hvers skóla, stjórnskipulagi annars vegar og námi og kennslu hins vegar. Stefnt er að því að festa í sessi ákveðin vinnubrögð sem bætt geta árangur bæði kennara og nemenda. Þessi vinnubrögð leiða ekki sjálfkrafa til skólaþróunar en eru nauðsynleg forsenda hennar - jarðvegurinn sem hún þrífst í. Árangur er skilgreindur mjög vítt og takmarkast engan veginn við mælanlegan árangur sem hægt er að sýna fram á með einkunnum. Meginsvið skólastarfsins fléttast að sjálfsögðu saman og verða ekki aðskilin, því hvorki starfið í kennslustofunni né stjórnskipulagið þróast óháð hvort öðru. "

Með sífelldri viðleitni til umbóta í skólastarfi vill AGN-líkanið þoka skólanum nær árangursríku skólastarfi með því að einkenni skólans nálgist þau sem einkenna árangursríkt skólastarf - en þar um segja AGN-menn í grein í ritinu Uppeldi og menntun í nóvember 1997:

"Fjöldi rannsókna hefur dregið upp mynd af því sem einkennir árangursríkt skólastarf (sjá t.d. Ainscow og Muncey 1988; Stoll 1991). Meðal mikilvægra einkenna eru m.a.:

• skýr sameiginleg markmið og framtíðarsýn skólasamfélagsins,

• forysta og stjórnunarhættir einkennast af valddreifingu,

• samvinna og samábyrgð kennara á öllum sviðum skólastarfsins,

• vönduð og markviss vinnubrögð við undirbúning og kennslu,

• stöðug viðleitni til að uppfylla þarfir allra nemenda og trú á að allir nemendur geti náð árangri,

• kerfisbundnar aðferðir til að skrá og meta árangur starfsins,

• mikil áhersla á nám kennara og styrkingu í starfi. "

Annmarkar: árekstrar við önnur störf, umbótastörf eru krefjandi og tímafrek, hægfara byrjun, of seint farið í verkefni í kennslustofunni, óöryggi kennara og aðgerðakvíði á stundum, ekki tókst að leysa ágreining einstaklinga/hópa, erfitt að „mæla" ávinning nemenda, betur hefði þurft að virkja nemendur og foreldra, ráðgjöf til þróunarstjórna hefði þurft að ná betur til allra kennara o.fl.

Bæði kostir og gallar sem hér eru taldir geta átt við einn eða fleiri skóla og voru jafnvel mismunandi milli einstakra verkefna. Mismunur á milli skóla var töluverður og árangur í samræmi við það. Um mismunandi skólagerðir var að ræða auk þess sem verkefnaval, vinnuhefðir og tími sem fór í verkefnið hafði áhrif. Skólarnir náðu samt sem áður allir árangri sem hægt er að vera ánægður með þótt hann hefði stundum mátt vera meiri til að allir væru ánægðir. Ekki er auðvelt að festa fingur á hvað helst réði úrslitum en þó virðast samskipti og hreinskilni milli stjórnenda, þróunarstjórn þar með talin, og hins almenna kennara vera grundvallar forsenda þess að ágreiningur sé viðraður og sameiginleg niðurstaða náist.

PS =
Problem Solving

• (a) Þeir gera sér grein fyrir hver þörfin er,
• (b) greina vandamálið,
• (c) velta upp hugmyndum og afla sér margvíslegra upplýsinga,
• (d) framleiða lausn - til dæmis: útbúa nýtt námsefni
• (e) og þegar breytingin er komin til framkvæmda - eða er á prófunarstigi meta þeir hvort hún dugir til að leysa vandann.

Sérstakan áhuga vekur sú áhersla sem þetta líkan leggur á þarfir notendanna: það eru kennararnir sem skynja vandann, taka ákvörðun um úrbætur og framkvæma þær. Utanaðkomandi aðilar eru hér í engu sérstöku hlutverki. Lögð er áhersla á að þetta ferli fer af stað án utanaðkomandi frumkvæðis og er framkvæmt innan húss.

Þetta líkan hefur oft verið notað til að gera sér grein fyrir hvernig framkvæmdir við námskrárbreytingar í tilteknum skólum hafa í raun verið gerðar. Hópar skóla hafa einnig sett í gang námskrárvinnu á þessum grundvelli. Sjá The Coalition of Essential Schools.

Gagnrýni á þetta fyrirkomulag beinist að ábendingum um að ef það á að virka þarf að koma til tími og fé. Nauðsynlegt er að fjalla um málin á tímafrekan hátt, koma saman utan starfstíma og á sumrin og auk mikillar vinnu fara miklar tilfinningar í gang svo starfið er afar krefjandi. Oft er tími alls ónógur til að fara nógu vandlega í gegnum allt undirbúningsferlið og ekki unnt að undirbúa breytingarnar á fullnægjandi hátt.

CM =
Conflict
Model

Átaka - líkön skoða sérstaklega þá samninga og margvíslega afslætti sem verða vegna mismunandi forgangsröðunar og ólíks aðgangs að tækifærum, fjármunum og aðstoð. Samningar geta verið uppi á borðinu í þeim skilningi að fram eru sett tilboð og gagntilboð eða birtist í framferði annars aðilans sem ætlað er að stýra framferði hins aðilans. Ljóst er að þegar deilur eru uppi verða þær ekki leystar nema báðir aðilar slái nokkuð af. Ef afsláttarferlið stansar er líklegt að samningar séu að sigla í strand.

Bent hefur verið á að kennarar séu líklegir til að styðja hver annan ef til átaka kemur og iðulega eru það þeir sem stjórna sínum kennsluheimi hvað svo sem stjórnendur skóla eða fræðsluhéraðs segja. Margs konar samdrættir geta átt sér stað í skólum og rannsóknir styðja þá tilgátu að alls konar þreifingar og tengingar og samningar milli einstaklinga og hópa séu mikilvægt hreyfi- og breytiafl innan skólans.

Ljóst er að ef skólum er falið að annast þróun og breytingar á námskrá verða kennararnir að gera upp við sig hvers konar form þeir telja hagkvæmast á samvinnunni til að ná fram þeim árangri sem þeir telja æskilegan.