* Tengdu þessa umfjöllun við það hvernig þú undirbýrð þína eigin kennslu.

GÓP þykir þessi umfjöllun afar raunsæ og vel hafa tekist að ná til lýsingar á því sem raunverulega er gert í hita leiksins. Um þá hlið - hversu hátimbruð áætlun ytri aðila á allt sitt undir meðhöndlun kennarans í kennslustundinni - er engu við umfjöllun M&W að bæta. Auk þess þarf kennari ekki nema að gleyma sér nokkur andartök í kennslustundinni við það að athugasemd nemanda kveikir á hugrenningatengslum sem færir þyngdarpunkt stundarinnar til allt annars mikilvægis þannig að það sem eftir stendur hjá nemandanum er fjarri draumi útaðilans - jafnvel fjarri því sem kennarinn sjálfur vildi. Síðan eru það þessar eilífu fimmur. Hvað raunverulega situr eftir í hugskoti þess nemanda sem farið hefur gegnum kerfið á eilífum 4,5 ... ?

6.3 TEACHERS / KENNARAR

Hér er fjallað um áhrif kennara á hvað kennt er. Þeir ráða vitaskuld öllum úrslitum. Á þessu eru þó margar hliðar. Nokkrar þeirra eru reifaðar í kaflanum. Afar áhugavert er að velta fyrir sér sjónarhornum Green, Young o.fl. (bls. 189-190) um þann mun sem getur verið á stefnu og framkvæmd og íhuga hvort þetta eigi í einhverjum tilvikum við hér á landi.

Vefrit: Ingvar Sigurgeirsson: Námsefni: Þarfur þjónn eða harður húsbóndi?

GÓP telur að í framhaldsskólanum séu fjölmargir kennarar mjög vel menntaðir í sinni kennslugrein. Þeir hafi sífellda spurn uppi um boðskap kennslubókar. Þeir hafi því að mestu eigin línu sem bæði fagþekking og kennslureynsla hafi fægt og noti kennslubækur á þann hátt sem best nýtist til að ná fram þeirri fagþekkingu hjá nemendum sem þeir stefni að. Mat á því mögulega og því æskilega endurnýist sífellt af nýjum miðum við þá nemendur sem fari gegnum námið. Þessir kennarar líti því alls ekki á sig sem handlangara fyrir aðra..

Er kennsla list eða vísindi? Kennsla er list sem unnt er að styðja, efla og betrumbæta með ráðum sem sækja má til vísinda og til reynslu annarra. Þekking á viðtakandanum og eðli viðbragða hans styður líka iðkun þeirrar listar að kenna og ná til viðtakandans. Til eru dæmi um kennara sem reynast afbragðs vel án þess að hafa nokkru sinni til kennslu lært og einnig eru dæmi um kennara sem lært hafa hvaðeina en aldrei tekist að kenna. Að sjálfsögðu eru kannski enn fleiri dæmi um hið gagnstæða en dæmin sem hér voru tekin styðja mína uppsetningu á meðan gagnstæðu dæmin segja einfaldlega ekkert um hana. Leikarinn á sviðinu er dæmi um aðra starfsstétt sem iðkar list og sem notið getur margs góðs af vísindum listgreinar sinnar.

GÓP hefur fléttað niðurstöðurnar hér inn í lengri skilgreininguna á starfi kennarans.

* Finnst þér lýsing höfunda á því hvernig kennarar standa að undirbúningi sanngjörn? Kannast þú við þær aðstæður sem þeir lýsa? Koma þessar hugmyndir heim og saman við þína eigin reynslu?

GÓP: M&W hækka í áliti hjá mér þegar ég les hjá þeim svona raunsannar lýsingar á því hvernig kennarar sinna starfi sínu frá degi til dags.

* Ingvar Sigurgeirsson. 1999. Að mörgu er að hyggja. Handbók um undirbúning kennslu. Reykjavík, Æskan ... er fjallað um undirbúning kennslu frá ýmsum hliðum.

GÓP: Í orðalista hef ég reynt að gera grein fyrir þessum hugtökum en núna er ég hreint ekki viss um hvert er viðfangsefni SBM þegar viðfangsefni SBCD er hið sama nema með námsefnið í brennidepli. M&W leggja áherslu á að ekkert breytingastarf getur maður fengið út úr þeim einstaklingum sem finna sig engu ráða. Þess vegna þurfi hver sá sem vald hefur í topphúfuröðinni að gæta þess að gefa þeim frjálsar hendur sem starfa að námsefnisþróun innan skólans. Stjórnendur skólans þurfi að forðast skipanir og stjórnunarsemi og þess í stað veita liðsinni og aðstoða með því að (1) hjálpa til við að gera grein fyrir markmiðum skólastarfsins, (2) skapa þau skilyrði sem þarf til að þeir sem vinna að námsefnis- og námskrárþróuninni nái sem bestum tökum á viðfangsefninu og þeim geti unnist vel og (3) afla skólastarfinu stuðnings ytri aðila. Sjá einnig hér á eftir um heppileg vinnubrögð stjórnenda skóla.

GÓP: Þeir þættir sem M&W nefna eru:

• hversu frjálsar hendur kennarar hafa til að ráða, móta og skipuleggja námsefnið
• hversu frjálsar hendur kennarar vilja hafa um námsefnið
• hversu frjálsar hendur kennarar hafa persónuleg tök á að hafa á námsefninu miðað við menntun þeirra sjálfra. Þar er nefnt hvernig skortur á kennurum í tiltekinni námsgrein kallar á ítarlegri leiðbeiningar fyrir þá kennara sem hlaupa undir bagga án nægrar menntunar í greininni. Þetta á ljóslega við víða í grunnskólakerfinu þar sem kennsla er framkvæmd af einstaklingum sem ekki hafa umtalsverða menntun í því sem þeir eru að kenna.
• yfirleitt sé hægara að víkja frá settri námsefnisslóð í bandarískum grunnskóla heldur en á næsta skólastigi fyrir ofan vegna staðlaðra námsáfanga og landsprófa. Hugsanlegt er að þetta eigi einnig við hér á landi en nú eru liðin þrjátíu og sjö ár síðan ég kenndi í barnaskóla og þrjátíu ár síðan ég kenndi í unglingaskóla/gagnfræðaskóla svo ég er ekki alveg dómbær á það hversu raunhæfir möguleikar eru á því að víkja frá troðinni slóð í námsefni og miðlun þess í grunnskólanum. Í framhaldsskólanum miðar kennarinn ætíð við að nemandinn standi sig ekki lakar en nemendur frá öðrum framhaldsskólum þegar hann kemur í háskólann og þess vegna er ætíð tekið mið á viðfangsefni fyrsta námsárs háskóla. Í sumum námsgreinum geta verið ýmsar leiðir að því marki en færri í öðrum. Enn er þó stúdentspróf í skólunum samið af kennurum greinarinnar sem gefur þeim nokkra vik-möguleika. Ljóst er að stefnt að stöðluðu stúdentsprófi innan fárra ára og það mun stöðva möguleika kennara til umtalsverðrar fjölbreytni í námsefnisleiðum.
• Umhverfi kennarans í skólanum krefst þess að hann valdi ekki truflun. Þessi krafa getur jafnvel orðið svo hörð að kennara er í raun meinað að leita aðstoðar við að halda uppi aga - því það veldur truflun hjá stjórnendum skólans og truflar einnig mynd þeirra af skólanum. Einnig er auðvitað að í kennarahópi eru sumir kennarar öðrum þyngri í vægi þegar ákveða skal hvort horfa skal til breytinga. Eldri kennarar geta auðveldlega sest á nýja kennara sem ekki eru þeim mun harðari af sér. Þess eru líka dæmi að velheppnaðar tilraunir í yngri bekkjum grunnskóla þjóta sem vindur um eyru annarra kennara sem taka við börnunum í eldri bekkjum og beita þeim aftur á það námsefni sem tilraunin hafði löngu afgreitt.
• Sífelldur áróður er í gangi í samfélaginu um áherslur og ný fræði sem kenna ætti í skólum. Þannig hafa nú síast inn í skólana kröfur sem hrint er í framkvæmd með nýrri aðalnámskrá um stefnumörkun í umhverfismálum, fíkniefnamálum, tóbaksvarnamálum og svo framvegis. Segja má að oddvitar þessara þrýstihópa hafi náð að koma áróðri sínum á framfæri við löggjafann því í þessu dregur aðalnámskráin dám af nýsettum lögum. Þessi þróun er í sjálfu sér eðlileg og lýðræðisleg þótt örðugur yrði róðurinn ef allar hugdettur fykju inn í námskrá skólans.

GÓP: Stjórnendur eru sífellt bornir saman við og tengdir hinum ýmsu einstrengingsformum stjórnenda þótt í raun séu allir stjórnendur á hverjum degi lengri og skemmri tíma í hverju einu af slíkum formum. Það á jafnt við um stjórnendur MK og aðra.

- H&W um stjórnendur skóla.

* Hverjir af þeim þáttum sem nefndir eru á Mynd 6.3 hafa komið við sögu í þínum skóla?

GÓP - Í MK hafa samskipti við foreldra verið á 1. stiginu sem lýst er í töflunni. Enda þótt samskipti við foreldra fornámsnemenda séu umtalsverð eru þau þó öll á því sama stigi.

* Hver er þín skoðun á því hversu víðtækt foreldrasamstarf á að vera í framhaldsskólum?

GÓP - telur að foreldrasamstarf á framhaldsskólastigi eigi heima á 1. stigi töflunnar. Með hækkuðum sjálfræðisaldri er eftirlitshlutverk foreldra meira en áður var og þar með samstarfsskylda skólans við foreldra. Samstarf hefur verið við foreldra í MK um langt skeið til að viðhalda samfellu í eftirliti með námsframvindu yngri nemenda skólans. Það samstarf kveikir umræðu með kennurum og foreldrum og þar af koma hugmyndir sem horfa til ýmissa breytinga í starfsemi skólans.

Um tiltekin atriði í starfsemi skóla getur verið nytsamt að fá viðhorf foreldra - svo sem um það hvort herða eigi eftirlit með áfengisnotkun á dansleikjum sem haldnir eru á vegum nemendafélaga eða hvort taka eigi upp breyttar áherslur í félagsmálum nemenda sem eru undir sjálfræðisaldri. Fleiri spurningar geta vaknað um hvað eina sem snertir starfsemi skólans. Slíkra viðhorfa má þá afla með ýmsum tækjum viðhorfskannana og ekki síst á félagsfræðasviði skólans.

* Kristinn Breiðfjörð. 1994. Samskipti heimilis og skóla: forsendur og umfang. Ný menntamál, 12. árg.; 1. tbl., bls. 12-19. Sjá einnig á þessari vefslóð.

* Hverju getur þú bætt við þessa röksemdafærslu?

GÓP þykir alltaf best að skýra það sem finnst í athugunum og könnunum á einfaldasta mátann. Þannig sér hann ekki að dæmisögur um velheppnaðar veruleika-fléttur inn í kennsluvettvanginn og viðfang nemendanna sé meira en dæmi um list þess kennara sem þar var að verki. Slík list er mikilsverð og er nýtanleg í hlutfalli við færni kennarans. Oft er unnt að kenna tiltekin atriði með mismunandi aðferð þar sem val um aðferð lítur út fyrir að vera þátttaka í stjórnun og þá er afbragð að nota tækifærið og leyfa val. Þess utan er mat sem endar með vali einn veigamesti námsþáttur hverrar námsgreinar.

Ekkert af þessu rökstyður þátttöku nemenda í formlegum ákvörðunum um námsefni eða hvernig það skuli kennt. Hins vegar hafa nemendur mjög sterk óbein áhrif á alla kennslu. Það gerist með því móti að kennarinn lærir á nemendurna og þeir læra á hann. Hann miðar því miðlun sína við nemendahópinn og miðlun hans er ekki sú sama í tveimur hliðstæðum samtíma bekkjum.

* Hvaða áhrif hafa nemendur í framhaldsskólum á nám og kennslu?

GÓP: Auk hinna óbeinu áhrifa sem áður voru nefnd hafa nemendur mikið sjálfræði um val námsbrauta og um námsgreinar innan brautanna. Þess utan hafa nemendur bein áhrif á margvíslega starfsemi skólans utan kennslustofa. Þeir eiga fulltrúa í skólastjórn og taka þar upp bæði mál sem snerta alla nemendur og einnig málefni einstakra nemenda ef þeim sýnist svo.

* Hvaða áhrif eiga þeir að hafa sbr. nýja aðalnámskrá?

GÓP hefur ekki séð þess getið í aðalnámskránni að nemendum sé ætlað að hafa hönd í bagga um námsframboð skóla eða miðlun þess. Hins vegar er þátttaka þeirra í stjórnun skólans tiltekin og á þeim vettvangi er þeim opin aðgangur að öllu því sem skólastjórn tekur til umræðu og meðferðar. Nokkuð sjálfgefið sýnist GÓP það vera að ekki komi öll mál til umræðu og afgreiðslu í skólastjórn.

* Hver er þín skoðun?

GÓP hefur þá skoðun að það fyrirkomulag sem hér hefur verið lýst að ríkjandi sé í framhaldsskólanum, sé ágætt.

Allt fyrirkomulag er í sífelldri þróun með því að samfélagið þróast og yngri kennarar leysa hina eldri af hólmi. Með nýju fólki koma nýjar hugmyndir. Sumar nýju hugmyndirnar eru gamlar afturgöngur - sem eðlilegt er. Jafnvel gamlar afturgöngur geta slegið í gegn á meðan eldmóður fylgir þeim eftir en á sama hátt geta frábærar nýjar hugmyndir koðnað niður ef mönnum er ætlað að framkvæma þær án þess að þær hafi hlotið viðunandi undirbúning.

Sem sagt: þróunin er sífelld. Við sitjum öll í strætisvagni þróunarinnar. Hann er hins vegar langur vagninn sá og við sitjum sum framarlega en önnur aftar og út um gluggana er ólíkt útsýni. Leið vagnsins er LEIÐIN en hvorki sú besta né sú rétta. Hlutverk okkar er að skynja og skilja og halda áfram - inn í frumskóginn.

Maður þarf líka að ná sáttum við þá tilfinningu sína að maður sitji á brostinni undirstöðu, fái misvísandi skilaboð og allt sé í raun í nokkru uppnámi þar sem enginn viti til hlítar. Maður þarf að gefa þeirri tilfinningu sinni þá einkunn að hún beri vott um jákvæða spennu sem tengist fagnandi forvitni sem færi okkur sínýtt skemmtilegt skref nær gefandi viðkomustöð ... á leiðinni ... .

GÓP skilur nú ekki þessa spurningu en heldur að lýsing þessarar superpersónu eigi dável við hann ... .

6.8 CONCLUDING COMMENTS / NIÐURLAG

Í niðurlagsorðum leggja höfundar áherslu á námskrárgerð sé alltaf ákveðin "þrautaganga". Því er ekki ólíklegt að stundum komi upp þörf á að leita utanaðkomandi aðstoðar. Eðlilegt viðfangsefni á þessu námskeiði er að smíða töflu eins og þá sem birt er á bls. 213 (Mynd 6.6).

GÓP hefur íslenkað þessa töflu en ekki staðfært.

Í 6. kafla er m.a. fjallað um hvernig kennarar undirbúa kennslu og þá þætti sem helst hafa áhrif á undirbúningin.

Semdu spurningar, með hliðsjón af kafla 6.3, sem þú telur endurspegla vel þau sjónarmið sem þar koma fram. Taktu viðtöl við tvo til þrjá samkennara þína. Greindu þessi viðtöl. Að hvaða marki samræmast þær upplýsingar sem þú færð frá þeim efni kaflans? Hvað kom þér á óvart? Skrifaðu stutta greinargerð um helstu niðurstöður.

Æskilegt er að þið hafið samstarf um spurningarnar. Samstarfið má gjarnan fara fram á málstofunni.

Taktu viðtal við tvo til þrjá hópa nemenda. Hafðu þrjár til fjóra nemendur í hverjum hópi.

* Hvað finnst þeim um námið (inntak og aðferðir)?

* Hvað finnst þeim vanta?

* Telja þeir að nemendur eigi að hafa eitthvað um nám og kennslu að segja?

* Skilja þeir röksemdir að baki þeim viðfangsefnum sem þeir eru að glíma við í skólanum?

* Gera nemendur sér grein fyrir því hver ákveður hvað kennt er í framhaldsskólum?

Bættu við spurningum sem þú telur áhugavert að fá svör við.

Legðu mat á viðtölin og fjallaðu um niðurstöður þínar með hliðsjón af þeim hugmyndum sem settar eru fram í kafla 6.6

Ef við á: Settu fram tillögur um þetta samráð.

GÓP hefur sett saman hugleiðingu um aðild útaðila að mótun starfskrár (framhalds)skóla með annars vegar íhugun á því að hvaða leyti viðkomandi aðili geti verið fengur fyrir samstarfið og hins vegar aðeins litið á hvernig þátttökusvið foreldra í störfum tiltekins íslensks grunnskóla virðast vera samkvæmt fréttablaði þess skóla. Áhugavert er að útbúa spurningalista á vefnum til að leita upplýsinga um raunverulegt viðhorf einstaklinga til umtalsverðrar þátttöku útaðila - til dæmis að spyrja hóp framhaldsskólakennara hvað einstaklingum hans þykir sér hæfileg þátttaka í mótun starfskrár þess grunnskóla þar sem börn hans stunda nám.